U narodnoj tradiciji ovaj se manastir vezuje za doba kneza Lazara, zajedno sa manastirima Rukumijom i Bradačom. Ne mora da znači da je sveti knez bio ktitor nekog od tih manastira, već da su oni sagrađeni u njegovo vreme. Možda su Zaovu sazidala i Jeličina braća, vlastelini Pavle i Radun, ako su zaista postojali.
Sve je to moglo uistinu da se dogodi, ta drama antičkig razmera. U narodu se teško prihvataju tumačenja da se narodni pevač poslužio motivima iz starogrčke literature, ili da je samo na tim osnovama gradio svoju pesmu "Bog nikome dužan ne ostaje".Isuviše je to predanje prisutno u narodu kao i odjek nekada davno doživljenog događaja. I to samo tu u Stigu. Jer o „kučki Pavlovici" se zna samo u Braničevu i oko njega, dok je u udaljenijim predelima sasvim malo, ili ni malo poznata. Otuda se misli da je to predanje moglo da nastane u Zaovi, na temelju istinitog slučaja, najverovatnije u doba kneza Lazara, i da tu opstane do danas.
Pronađena arhivska građa na turskom jeziku potvrđuje da je "manastir Za(h)ova postojao 1467. god. a zatim su je, Turci do temelja porušili. Crkva je, posle toga, dugo vremena ostala u ruševinama, a njenu imovinu uzimali su seljaci iz okolnih sela, koji su se u toku kraćih primirja s Turcima, vraćali u najčešće popaljena sela iz zbegova i izbeglištva.
Manastirska crkva je u 19. veku popravljana po Karađorđevom nalogu 1805.godine. Kad je 1826. god. Joakim Vujić posetio Zaovu zabeležio je da je crkva vrlo mala i da je imala jedno kube, sa lepim pozlaćenim krstom. Malo kube pominje i V. Petković, ali ga danas nema.
Crkva je popravljana i 1825, a potom 1837. i 1838. godine po svoj prilici mnogo temeljnije nego do tada. Rađeni su iznova čitavi zidovi i fasade, a tek posle toga ona je freskopisana u celosti. Posebno pada u oči južni portal sa veoma lepim kamenim ukrasima, sastavljenim iz geometrijskih šara po motivima iz narodnih umotvorina.
Nešto kasnije, Živko Pavlović, požarevački moler (slikar), i jedan od najtraženijih slikara fresaka i ikona 30-tih i 40-tih godina 19. veka u Srbiji, angažovan je da uradi nove freske i ikonostas u crkvi zaovičkoj. Taj živopis i danas postoji i veoma je bogat motivima i likovima. Zaovu je oslikavao tri godine, od 1846-1849. godine. Freske u Zaovi radio je pri kraju života, ali ne sam, već sa pomoćnikom Ilijom Stojićevićem iz mesta Smoljinac, znatno slabijim slikarem od sebe, zbog čega je ceo živopis neujednačenog kvaliteta.
Neuporedivo veću slavu od Živka Pavlovića steći će u slikarstvu potomak njegove porodice, slikarka božanstvenog dara, Milena Pavlović Barili.
