Davni  dvadeseti januar 1922. godine bio je za Univerzitet u Beogradu značajan dan. Pred ispitnim odborom Filozofskog fakulteta koji su činila sve sama velika imena srpske nauke — Branislav Petronijević, Dragiša Đurić, Nikola Popović, Veselin Čajkanović i Milutin Milanković — doktorsku disertaciju je odbranila jedna žena. Bila je to Ksenija Atanasijević, koja će u istoriju beogradskog univerziteta biti upisana kao prva žena koja je na njemu stekla akademsku titulu doktora nauka. Imala je tada samo 28 godina.

Već sledeće, 1923. godine, ova mlada žena je izabrana za docentkinju Filozofskog fakulteta za predmet Istorija klasične filozofije, a u januaru 1924. započela je sa predavanjima. Bila je prva i tada jedina žena u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca koja je kao docent držala predavanja sa univerzitetske katedre.

Ali, na Filozofskom fakultetu mnogi profesori "nisu se mogli toliko uzdići iznad balkanske zaostalosti i neumoljive strogosti orijentalnog patrijarhata, koje su živele u njima uprkos evropskom obrazovanju, da bi iskreno i bez ikakvog podozrenja poklonili poverenje jednoj ženi, kao ravnopravnom saradniku" (Radmila Šajković). Punih osam godina, intrigama i lažima vodili su borbu da Kseniju sklone sa Univerziteta. U neravnopravnoj borbi sa tim moćnicima, dovedena do fizičkog i psihičkog sloma, Ksenija je popustila — podnela je ostavku na zvanje docenta Filozofskog fakulteta. Jedno vreme je radila kao nastavni inspektor Ministarstva prosvete, a tokom Drugog svetskog rata i do penzionisanja 1946. godine, radila je u Univerzitetskoj i Narodnoj biblioteci Srbije.

Ksenija Atanasijević je bila protivnik totalitarnih režima. Javno je osudila i fašizam i komunizam. Među prvima je pre rata pisala protiv nemačkog nacionalsocijalizma, zbog čega je za vreme okupacije, u oktobru 1942, posle pretresa stana bila saslušavana od Gestapoa. Nekoliko dana kasnije dr Milan Marković, sa kojim je Ksenija živela, deportovan je sa grupom lekara u Nemačku, gde je ostao u zarobljeništvu do kraja rata. Ni komunisti joj nisu ostali dužni: u avgustu 1945. optužena je da je uticala na svog prijatelja Milana Grola, tadašnjeg člana vlade, da podnese ostavku i tako izazove krizu vlade. Na osnovu te besmislene optužbe bila je uhapšena sa zaprećenom smrtnom kaznom. Nije streljana jer su ljudi u političkom vrhu imali informacije da je bila istaknuti borac protiv fašizma. Ipak, bila je zatvorena od 25. aprila do 17. maja 1946, da bi joj posle puštanja na slobodu bila izrečena zabrana istupanja u javnosti u trajanju od godinu dana.

Ipak, Ksenija će redovno pisati i objavljivati, a na Kolarčevom narodnom univerzitetu kontinuirano držati po nekoliko predavanja godišnje, sve do 1979.

Autor:Zorica Janković, istoričar i kustos istorijskog muzeja Srbije