Uticaj politike i struktura na vlasti je bila oduvek takva ,da se mešala u sve i svašta. Da tako nije bilo danas ne bismo imali tri verzije slike Paje Jovanovića "Velika seoba Srba", a ni "Krunisanje Dušanovo", istog majstora, ne bi imalo osam verzija, da bi pred kraj slikarevog života promenilo naziv u "Proglašenje Dušanovog zakonika", jer tadašnja nova (komunistička) vlast nije imala baš mnogo simpatija prema dinastijama, pogotovo srpskim.

Monumentalno platno, od 22 kvadrata, nastalo je krajem 19. veka po narudžbi Saborskog odbora u Sremskim Karlovcima, na čijem je čelu bio tadašnji patrijarh Georgije Branković. Platno je trebalo da bude izloženo na Milenijumskoj izložbi u Budimpešti kao nekakav srpski pandam **Arpadovom osnivanju mađarske države**, koju su Mađari izuzetno cenili i u njoj nalazili potrvdu svog prirodnog i istorijskog prava na prostore koje su naseljavali. Srbima u današnjoj Vojvodini to pravo je osporavano, pa je patrijarh Georgije Branković odlučio da pokaže da Srbi u Vojvodinu nisu stigli bežeći ispred turskog zuluma, već na poziv austrijskog cara Leopolda, kao saveznici Beča u ratu sa Osmanlijama.

Tada mladom, ali već afirmisanom slikaru, Paji Jovanoviću, Odbor je "dodelio" istoričara Iliriona Ruvarca, kome je naučna istina bila ispred želja i namera Saborskog odbora i patrijarha Georgija Brankovića. Ruvarac je čvrsto stajao na stanovištu da: "Srbi nisu došli po pozivu, da im nisu date privilegije, kao što ni Crna Gora pod Turcima nije imala više slobode od drugih krajeva". Čak je tvrdio da od srpskog naroda ništa nije ni ostalo, a ono što se zove srpski je nakakva vlaho-bugarsko-cincarska mešavina.

Uticaj

Pod takvim uticajem Paja Jovanović je naslikao **Seobu**, kao malo organizovaniji zbeg. Slika je postavljena u Patrijaršijskom dvoru u Sremskim Karlovcima, ali je patrijarh Grigorije Branković odbio da je pošalje na Milenijumsku izložbu dok je autor ne prepravi, čak je izbio i spor oko isplate 10.000 forinti u srebru.

Slika je prepravljena tako što je na desnom delu umesto nejači naslikana vojska. Ipak i danas na slici koja je u beogradskoj Patrijaršiji mogi se pažljivim zagledanjem uočiti "ostaci" kopita ovaca i rogovi ovnova. Arsenije Čarnojević je dobio lik patrijarha Georgija Brankvića i više nije tužan i zabrinut već odlučan, a golobrado momče koje mu vodi konja (kalauz Vuko Pupin, po liku praunuka Mihaila Pupina) u novoj verziji je dobilo i pušku. Sveštenik uz Arsenija Čarnojevića naslikan je prema liku Isaije Đakovića, potonjeg patrijarha, u levoj ruci drži svitak, očigledno Leopolodov poziv za preseljenje. Prepravljena slika naišla je na različite reakcije. Dok su u Brankovom kolu smatrali da je pravo umetnika da prepravi delo, Dragutin Ilić je video "nastranu i šovinističku rabotu"

Paja Jovanović je krajem 1895. godine pravo na reprodukovanje prodao Petru Nikoliću iz Zagreba, koji je već naredne godine izdao oleografiju, pa se tako desilo da je srpske kuće krasilo delo gde zbeg ide preko Save, a Patrijaršiju gde se narod po pozivu preseljava. Nema tačnih podataka koliko je tada Srba prešlo Savu i Dunav. Najčešće se pominje brojka od 40.000 porodičnih zadruga u kojima se tada živelo, a brojale su od desetak pa do nekoliko stotina članova.

Kompromis

Treća verzija slike nastala je tokom Drugog svetskog rata, jer se proneo glas da su ustaše koje su u to doba vladale Sremom uništile sliku u Sremskim Karlovcima. Sliku je naručio vršački trgovac Milenko Čavić, jedno vreme je, nedokučivim putevima srpskih seoba, bila i u Americi, a sada je u pančevačkom muzeju. Pojednostavljeno rečeno, reč je o kompilaciji dve verzije **Seoba**, oslikana je uljem na platnu dimenzija 100 puta 150 santimetara. Dr Nikola Kusovac, kustos, smatra da ova verzija **Seoba** nije besprekorna (vidi se da ju je radio osamdesetogodišnjak) i ravna prethodnim verzijama iste kompozicije.

- U osnovi je zadržano osnovno rešenje, narod u zbegu, a ne organizovani vojni poduhvat, ali se slikar, ipak, opredelio da patrijarhu ostavi ulogu odlučnog vođe, a ne zabrinutog i od neizvesnosti uplašenog narodnog pastira - kaže dr Nikola Kusovac, kustos. - Na poznoj varijanti svitak u rukama vladike Isaije Đakovića je stavljen u centar kompozicije. Da ne bude nikakve zabune, budući mitropolit krušedolski desnom rukom pokazuje na taj dokument, u levici ističući koliko je i kako njegov sadržaj sudbinski važan za budućnost Srba iz golemog zbega. Car Leopold je, naime, već pripremljene privilegije za Srbe u zbegu proširio i rečenicom da se vlast srpskog patrijarha proširuje i priznaje i nad pravoslavnima u Ugarskoj i Hrvatskoj.

Krunisanje

Na svetkoj izložbi u Parizu Paja Jovanović je za sliku Krunisanje Dušanovo dobio zlatnu medalju. Nova komunistička vlast nije sa simpatijama gledala na veličanje srpske istorije, pa je pokrenuta polemika o nazivu slike. Neko je "iskopao" da je na slici donošenje Dušanovog zakonika.

U pismu Petru Stevčiću, Paja Jovanović polemiku preseca tvrdnjom da je reč o donošenju zakonika, a ne o krunisanju, mada je ono naručeno kao motiv slike. Jovanović piše da se na promenu odlučio u želji da pokaže snagu i ozbiljnost mladog carstva. Naziv pod kojim je dobio zlatnu medalju - ne pominje.

Krunisanje cara Dušana

Autor:R.M. novosti