Mihajlo Pupin je rođen 8. 10. 1854. godine u banatskom selu Idvoru, nedaleko od Pančeva u uglednoj seoskoj porodici. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu. Za vreme školskih raspusta čuvao je stada zajedno sa svojim vršnjacima. Seoski učitelj je preporučio roditeljima da sina Mihajla daju u gimnaziju. Tako je mladi Pupin postao učenik gimnazije u Pančevu. Još kao dečaka interesovale su ga fizičke pojave. Na časovima fizike saznao je o grmljaviči i munji, o električnim mašinama, o dobijanju elektriciteta trenjem i drugim fizičkim pojavama.

Posle završene niže gimnazije M. Pupin odlazi u Prag, gde nastavlja višu gimnaziju i posle završetka prve godine i smrti oca, odlazi 1874. god. za Ameriku. Za mladog Pupina bili su to teški prvi koraci u novom svetu — bez sredstava za život, znanja jezika i stalnog zaposlenja. Prinuđen je bio da obavlja razne fizičke poslove — istovar uglja, farbarske, poljoprivredne i druge radove. Naučivši malo bolje engleski, uspeva da se zaposli kao pomoćnik mašiniste parnih kotlova. U slobodnom vremenu Pupin priprema prijemni ispit za upis na koledž, pri čemu je morao da savlada osnove grčkog i latinskog jezika. Napušta posao i upisuje se 1879. godine na Kolumbija univerzitet. Zahvaljujući upornom radu i svom talentu, u toku studija dobio je više nagrada, koje su mu, pored prihoda od rada u toku školskih odmora i podučavanja, omogućile egzistenciju. Školovanje je završio 1883. godine sa odličnim uspehom, pa dobija stipendiju za dalje naučno usavršavanje.

Mladi Pupin je odabrao čuveni engleski univerzitetski grad Kembridž. Njega oduševljava Maksvelova teorija svetlosti i elektromagnetska teorija. Uprkos briljantnom završetku koledža, Pupin je bio svestan da ne može da prati matematičke postavke teorijske fizike, pa predano i sistematski pristupa učenju teorijske fizike. Posle druge godine Pupin dobija novu stipendiju i odlazi na Univerzitet u Berlin, gde sluša predavanja i radi u laboratoriji čuvenog fizičara Helmholca, koji je negovao eksperimentalu fiziku. Pupin 1889. godine završava svoj doktorat iz oblasti fizičke hemije pod naslovom: "Osmotički pritisak i njegov odnos prema slobodnoj energiji".

Posle toga vraća se u Ameriku i postaje profesor teorijske fizike u odeljenju za elektrotehniku Kolumbija univerziteta. Pre podne drži predavanja za studente i popularna predavanja da bi prikupio sredstva za nabavku opreme za laboratoriju; posle podne drži vežbe, a uveče radi na svojim istraživanjima. Predavanjima i stavom odlučno zastupa Teslina otkrića na polju polifaznog sistema prenosa električne energije, asinhronog motora i transformatora — umesto jednosmernih struja, za šta se zalagao Edison. Pupin se okreće istraživanjima na polju telefonije, telegrafije i radio-tehnike. Telefonske veze su tada korišćene za lokalni saobraćaj, pri čemu su domet i razumljivost sporazumevanja bili ograničeni. Ovaj problem Mihajlo Pupin uspešno rešava teorijski a teorijske rezultate proverava eksperimentalno 1900. god. Osnovna postavka ove teorije sastoji se u tome da se štetno dejstvo kapacitivnosti vodova, koji predstavljaju glavnu smetnju prenosa govora na dužim rastojanjima, može otkloniti postavljanjem induktivnih kalemova na određenim rastojanjima duž vodova, čime se smanjuje slabljenje prenosa. Ovi kalemovi se danas u svetu zovu "Pupinovi kalemovi", a proces njihove primene "pupinizacija". Sa ovim pronalaskom počinje era međumesnog i međunarodnog telefonskog saobraćaja. Dalje treba istaći Pupinov patent o električnim "rezonatorima", kojima se rešava sistem višestruke žične telegrafije, čime se omogućuje da se na istoj liniji prenese istovremeno u oba pravca veliki broj poruka pomoću naizmeničnih struja raznih učetalosti. Ovaj pronalazak Pupin je nazvao "električno saglašavanje", koji je docnije primenio i u drugim patentima — rezonantno merno kolo, prenos pomoću rezonantnih kola, selektivni radio-prijemnik, antene i dr. Zaštitio je 24 svoja pronalaska.

Posle Rentgenovog otkrića H-zraka 1895. godine, Pupin među prvima — januara 1896, ostvaruje K6 snimke kosti bolesnika preko fluorescentnih zastora, smanjujući time vreme snimanja od jednog časa na nekoliko sekundi. Iste godine pronalazi sekundarne X-zrake refleksije, koji čine osnov spektralne analize.

Posebno mesto pripada Pupinu u aktivnostima u doba balkanskih ratova i prvog svetskog rata među našim iseljenicima u SAD. Značajan je i njegov doprinos utvrđivanju granica Jugoslavije na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine. Bio je počasni konzul u SAD od 1911—1920. Predsedniku SAD lično je predao memorandum koji je doprineo da u sastav Jugoslavije uđu Dalmacija, zap. Slovenija, deo Slavonije, Baranja i Banat.

Pupin je bio čovek snažne volje, ogromne fizičke i intelektualne snage, široke opšte i naučne kulture. Veći deo svog radnog veka — oko 40 godina, Pupin je proveo kao profesor na Kolumbija univerzitetu, a u svojstvu redovnog profesora od 1901. do 1927. godine, kada je penzionisan. U svom radu uvek je ukazivao na nove puteve u rešavanju naučnih problema — teorijskih i eksperimentalno laboratorijskih metoda. Isticao se kao odličan pedagog, podstičući neprekidno svoje studente na samostalan stvaralački rad.

Pupin je mnogo radio i na popularizaciji nauke i njenih tvoraca. Nauci je prilazio ne samo kao naučnik, već i kao pesnik. Svoj život i delo opisao je u autobiografiji Sa pašnjaka do naučenjaka i dobio 1924. godine Pulicerovu nagradu za književnost.

Bio je član Nacionalne akademije nauka SAD, predsednik Njujorške akademije nauka, predsednik Američkog instituta elektrotehničara, počasni doktor 20 univerziteta, među kojima Beogradskog i Zagrebačkog. Na Kolumbija univerzitetu fizičke laboratorije nose ime Mihajla Pupina.

Pupinova teorijska sprema i istraživački duh — izuzetan spoj pedagoga i naučnika-istraživača doprineli su, u velikoj industrijskoj revoluciji krajem XIX i početkom XX veka, razvoju nauke i tehničkih dostignuća, naročito u oblasti telekomunikacija. Mihajlo Pupin je umro 15. marta 1935. godine u Njujorku, a sahrani su prisustvovali mnogi nobelovci, poznati naučnici i njegovi đaci; sahrani je prisustvovao i Nikola Tesla.

Autor:prof. dr Miomir Vukobratović

Sa pašnjaka do naučenjaka