Kao što je početak Prvog srpskog ustanka, na Sretenje 15. februara 1804. godine, značio početak uzdizanja novovekovne srpske države, tako je opsada Beograda, koja je ubrzo otpočela i uspešno završena njegovim osvojenjem krajem 1806. odnosno početkom 1807. godine, značila vraćanje ovog grada u matični civilizacijski krug i u funkciju srpskog stonog grada.

Pogibija Vase Čarapića na Stambol-kapiji, akvarel Anastasa Jovanovića iz 1860. godine

Osvojenje Beograda 1806-1807. gotovo dve godine posle početka Prvog srpskog ustanka, najveća je prekretnica u novovekovnoj srpskoj istoriji po svom pozitivnom značaju, po svojim dometima, po svojim posledicama – uprkos privremenom porazu 1813. godine.

Događaji koji su usledili posle uspešno završenog Drugog srpskog ustanka 1815. godine, naročito u razdoblju od 1818 do 1839, u vreme kada je Kragujevac bio prestoni grad vazalne kneževine Srbije i kada je postupno osvajana i učvršćivana vlast u knez-Miloševoj Srbiji, kao da su bacili senku na devet godina postojanja države Prvog srpskog ustanka, države sa svim atributima. Otuda i prodor oko 25.000 ustanika, pod vrhovnim zapovedništvom vožda Karađorđa, podeljenih u četiri grupe koje su predvodili Miloje Petrović Trnavac, knez Sima Marković, vojvoda Vasa Čarapić i Vule Ilić Kolarac, kroz sve četiri čvrsto branjene kapije Beograda u decembru 1806. nije bio samo junački čin jedne vojničke formacije već i istorijski čin uspostavljanja punog državnog legitimiteta.

Četiri sledeće godine, od 1808. do 1812, bile su presudne za formiranje najvažnijih upravnih, sudskih, prosvetnih i drugih ustanova. Od 1811. deluju i prva popečiteljstva, u stvari resorna ministarstva, kako bi se to danas reklo, među kojima je, kao jedno od vrlo važnih, bilo i Popečiteljstvo prosveščenija, čiji prvi popečitelj, istina zakratko, od januara do marta, postaje Dositej Obradović.

Moglo bi se reći da su učinci baš na prosvetnom polju za to kratko vreme od nekoliko godina bili i najznačajniji. Dositej Obradović je već 1808. postao direktor svih škola u Srbiji, a neposredno po svom dolasku u Srbiju, krajem 1807, izdejstvovao je naređenje upravnim starešinama po nahijama da naročitu pažnju poklone školama i vaspitanju dece. Rezultat je bio da je u 14 varoši srpskih toga vremena bilo škola: u Smederevu, Šapcu, Kragujevcu, Valjevu, itd. "Za dvadeset godina Miloševe mirne vladavine nije otvoreno ni onoliko škola koliko ih je bilo za vreme Prvog srpskog ustanka", piše Živojin S. Đorđević.

Jedan događaj u 1808. godini, ipak, ima istorijski značaj. Bilo je to otvaranje Velike škole 1. septembra te godine. Poznato je da je njen osnivač i prvi profesor bio Ivan Jugović, rođen u Somboru 1773, upisan u knjige rođenih kao Jovan Savić, Srbin iz Vojvodine koji je već krajem 1805. prešao u Srbiju i u Smederevu bio pisar Sovjeta, a od 1807, posle smrti Bože Grujovića, i njegov sekretar. S obzirom na to da je svojom poznatom besedom Veliku školu otvorio Dositej Obradović, često se o ovoj ustanovi govori kao o Dositejevoj, pri čemu se, takođe, često zaboravlja i na Karađorđevu besedu, koji je, između ostalog, rekao: "Vidite, mi imamo dovoljno mišica za odbranu Srbije, ali nemamo dovoljno veštih ljudi za upravljanje. Da mi znamo državu voditi onako kako znamo voditi vojsku drugačije bismo sada stajali. Učite se vi, dakle, da nastavite naše srećno započeto delo. U vama je sva naša nadežda sa te strane".

Ko su bili vodeći ljudi Srbije koji su stali uz Karađorđa 1804. i gradili državu Prvog srpskog ustanka? Nemački istoričar Hans-Mihael Midlih piše: "Srbi su još pre pojave janičara u zemlji 1801. živeli u svojim samoupravnim knežinama pod biranim, naslednim knezovima, koji su knezovali delimično 30 i više godina potpuno poštovani i akceptovani od žitelja njihovog područja". Knez je, dodaje ovaj istoričar, kao i svaki od "viđenijih" ljudi, morao da bude: 1. domorodan, 2. ugledan, 3. častan, 4. pametan, 5. imućan i 6. rečit. Takvi su bili knezovi iz porodica Nenadovića, Čarapića, Markovića i drugih.

Tako je, uz učene ljude koji su dolazili iz Vojvodine ili s drugih strana, poput D. Obradovića, I. Jugovića i mnogih, mnogih drugih, društvenu i političku elitu, da upotrebimo taj izraz, države Prvog srpskog ustanka sačinjavao krug uglednih ljudi iz Srbije, dotadašnjih knezova koji su zauzimali visoke položaje u hijerarhiji novoustanovljenog poretka u Srbiji. Bilo je isuviše kratko vreme da se taj poredak ustali, a poredak koji se uspostavio posle 1815, po principu naše isključivosti nije bio spreman da očuva pravi kontinuitet ustaničke Srbije u dve faze zbacivanja jarma turske vladavine.

Danas, dve stotine godina od tog značajnog datuma ulaska Srba u Beograd, u njegovoj simboličkoj dimenziji koja ga povezuje sa istorijom, u nazivima pojedinih ulica, sačuvana su i imena nekih ustaničkih junaka. Postoje samo tri ulice koje postojano, od njihovog imenovanja 1872, nose imena poznatih ustanika: Vasina, Uzun Mirkova i Kondina. Zanimljivo je, međutim, da prilikom prvog imenovanja beogradskih ulica, 1848, kada je popečitelj vnutrenih dela bio Ilija M. Garašanin, a za vreme vlade Aleksandra Karađorđevića, nije prošao predlog da jedna ulica nosi ime Karađorđa. Današnja Karađorđeva ulica dobila je taj naziv tek 1906. godine, dakle posle majskog prevrata 1903. Još je interesantnije da je današnja Ulica kneza Sime Markovića taj naziv dobila tek 1948. godine. U svakom slučaju, bez Miloja Petrovića Trnavca, kneza Sime Markovića, vojvode Vase Čarapića i Vuleta Ilića Kolarca ne bi bilo ni današnjeg Beograda.

Autor: Miloš Nemanjić ,politika