Fascinantni cvet - Srpska ramonda je biljka koja raste Srbiji, uglavnom na istoku i jugoistoku, kao i na planini Kajmačalan čiji je najviši vrh Sveti Ilija (2524 m), na kome je srpska vojska, pod komandom vojvode Živojina Mišića, vodila najžešće borbe tokom stvaranja preduslova za proboj Solunskog fronta, protiv Bugara, u Prvom svetskom ratu. Bitka je vođena u drugoj polovini septembra 1916. godine i prva je srpska pobeda od povlačenja tokom zime 1915/1916.
Na vrhu Kajmakčalana je posle Prvog svetskog rata izgrađena kapela posvećena Sv. Iliji i Spomen kosturnica srpskim vojnicima. Kapelu su bugarske snage razorile u 2. svetskom ratu. Tada je nestalo srce dr Arčibalda Rajsa koje je bilo sahranjeno u kapeli, kosturnica je oskrnavljena posle 1991, a nepoznata lica su 2009. godine između kapele i spomen-kosturnice zabetonirala ploču sa optužbom protiv srpskih vlasti. Vrh Sveti Ilija, na grčkom Voras (Βόρας), nalazi se na samoj graničnoj liniji sa Grčkom.
foto:rts
Cvet je nazvan po kraljici Nataliji Obrenović. Otkrio ga je 1882. godine dvorski lekar dr Sava Petrović u okolini Niša, a u botaniku ga je uveo zajedno sa Josifom Pančićem, koji je nešto ranije, na Rajcu otkrio biljku Ramonda serbica (1874).
Natalijina ramonda (Ramonda nathaliae) i Srpska ramonda (Ramonda serbica) su endemske vrste iz doba tercijara koje rastu samo na prodručju centralnog dela Balakanskog poluostrva, na uskom potezu od istočne i jugoistočne Srbije (od 300 m nadmorske visine), po zapadim stranama doline Vardara kao i na obližnjim planinama sve do visinskog pojasa (do 2150 m) Kajmakčalana na severu Grčke, iako su nađene i u Epiru. Najgušća staništa u Srbiji su Šarplanina i Stara planina, a jedino područje na kome ova dva varijeteta (od kojih je Ramonda serbica mlađa) rastu uporedo i imaju zajednička staništa su u Jelašničkoj i Sićevačkoj klisuri (okolina Niša) u kojima su i otkrivene.
Kao retke, ugrožene biljke i živi fosili, Natalijina ramonda i Srpska ramonda su pod strogom zaštitom države.
Simbolika ove odabrane cvetnice je višestruka, kako zbog staništa, tako i zbog imena.
U svetu postoji oko 270.000 vrsta cvetnica, a svega njih tridesetak imaju sposobnost anabioze, ili prividnog odsustva života, što je stanje u koje ulaze tokom suše, da bi s kišom ponovo oživele, zbog čega ih Englezi nazivaju vaskrsavajuće biljke. One su mahom zastupljene u srednjoj i južnoj Americi, južnoj Africi, jugoistočnoj Aziji i Australiji. Ramonde i njihova dva srodnika, Haberlea rhodopensis u Bugarskoj i severoistočnoj Grčkoj, kao i Jankaea heldreichii na Olimpu, jedine su cvetnice u Evropi koje imaju taj redak dar. To su reliktne biljke ili živi fosili nekadašnje suptropske flore koja je bila zastupljena na našem kontinentu pre ledenog doba – objsnio je dr Vladimir Stevanović, profesor na Biološkom fakultetu u Beogradu.
Srpsku i Natalijinu ramondu najlakše je razlikovati prema obliku lista i cveta: prva ima obično rombičan, ređe ovalan list čije su ivice grubo nazubljene, a druga okruglastije listove, sa pravilnim i sitnim zupcima. Opet, Serbica ima tanjirast, zaobljen cvet, dok su kod Natalie latice prave. Takođe, razlikuju se i po tome što se kod Natalijine ramonde krunični listići međusobno preklapaju, dok su kod srpske ramonde razdvojeni. Cvetovi su im pri tom veoma lepi. Najčešće, Ramonda nathalie ima tamno-ljubičaste, a srpska svetloljubičaste cvetove, iako boja može da varira do bele. Obe vrste su retke i dobro podnose hladnoću.
U narodnom govoru se naziva i vaskršnji cvet (ne samo zato što cveta u vreme Vaskrsa), jer kao feniks, čak i kada se biljka potpuno osuši Natalijina ramonda oživi ako se zalije. U Evropi, osim ramondi, svega dve vrste imaju ovu sposobnost anabioze.
