Istorijat hrama Svetog Aleksandra Nevskog datira još iz vremena izbijanja rata između Srbije i Turske.

Izražavajući želju da pomognu svojoj južnoslovenskoj braći, ruske vlasti donose odluku da u Srbiju pošalju general-lajtnanta, člana Gosudarstvenog sovjeta i Vojnog sovjeta Mihaila Grigoroviča Černjajeva, sa zadatkom da preuzme rukovodstvo nad srpskom vojskom i ruskim dobrovoljačkim jedinicama. Među ruskim dobrovoljcima, slovenofilima, nalazio se i Nikolaj Nikolajevič Rajevski, Tolstojev uzor za junaka Vronskog u romanu „Ana Karenjina", koji je poginuo u borbi sa Turcima kod Aleksinca 1876. godine.

VOJNA ŠATOR

Ruski dobrovoljci sa sobom donose u Srbiju i pokretnu kapelu, vojni šator - crkvu posvećenu Sv. Aleksandru Nevskom, koja je bila stacionarena ispred zgrade Beogradskog univerziteta. Osveštao je beogradski Mitropolit Mihailo 19. septembra 1876. godine.

S obzirom na to da su se u njoj vršila bogosluženja, vojnici pričešćivali pred polazak na front, vršila opela poginulih, vojna crkva je u skladu sa potrebama vojske bila premeštana po frontovima.

Po završetku rata 1876-77. godine, premeštena je u krug velike kasarne u Beogradu. Ruski dobrovoljci su je poklonili Srbiji i Beogradu prilikom njihovog povlačelja iz zemlje.
Šator crkva je prodata na licitaciji 1877. godine, a crkvene stvari su u većem delu prenete u Sabornu crkvu. Nešto kasnije, nakon izgradnje crkve Aleksandra Nevskog na Dorćolu, premeštene su u nju.

Mitropolit Mihailo ja blagoslovio izgradnju prvobitne crkve Sv. Alaksandra Nevskog 1877. godine na Dorćolu, na prostoru ulice Cara Dušana, Dobrovoljačke i Skenderbegove. Međutim, po svoj prilici da su politička previranja u zemlji, tačnije austrofilska politika dinastije Obrenović, uticala na to da se hram posvećen ruskom svetitelju na dan svog osvećenja 1. oktobra 1891. godine sruši, navodno zbog urbanizacije i regulacije ulica, uz obećanje da će se graditi novi.

Na tom prostoru izgrađena je Osnovna škola „Janko Veselinović" u kojoj je improvizovana kapela Sv. Aleksandra Nevskog. Kasnije ja premeštena u Dom Svetog Save (danas fakultet za fiziku).

Temelji novog hrama, koje je osvetio Mitropolit beogradski Mihailo, postavljeni su 1894. godine na mestu ulice Dobračine i ulice Cara Dušana. Gradnja je, međutim, obustavljena u periodu od godinu dana, jer su se temelji pokazali nestabilnim zbog podzemnih voda. Po obavljenoj sanaciji, Mitropolit Mihailo ponovo osvećuje temelje, posvećujući crkvu Sv. Simeonu (Nemanji). Spomenicu koju je tom prilikom pročitao okupljenom narodu, potpisao je Kralj Aleksandar Obrenović. Ipak, zbog klizišta, crkva nikad nije podignuta na ovim temeljima.

Zidanje današnjeg hrama posvećenog Sv. Aleksandru Nevskom otpočinje nakon dinastičkih promena u zemlji. Naime, rusko-srpski odnosi jačaju dolaskom na vlast dinastije Karađorđević koja se orodila sa Romanovima udajom srpske princeze Jelene za ruskog velikog kneza Jovana Konstantinoviča.

Crkva je podignuta na mestu koje je danas ograđeno ulicama Cara Dušana, Francuskom, Skenderbegovom i Dositejevom. Osvećenje temelja današnjeg hrama izvršio je Mitropolit Dimitrije 12. maja 1912. godine u prisustvu prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića koji je položio kamen temeljac nove crkve na Dorćolu.

Važno bi bilo spomenuti da je u toku gradnje pronađena rimska kaldrma na dubini od pet metara u ilovači.

Crkva je građena u srpsko-vizantijskim stilu po projektu arhitekte Jelisavete Načić. Preduzimač radova bio je Oto Goldner, tada već poznat kao autor srpsko-vizantijske fasade preuzete iz srednjovekovne moravske arhitekture. Gradnja je, međutim, obustavljena usled Balkanskog i Prvog svetskog rata, a nastavljena je 1927. godine po prerađenom projektu Načićeve. Preradili su ga Pera J. Popović i Vasilije Androsov. Patrijarh srpski Varnava je u prisustvu Kralja Aleksandra Karađorđevića izvršio osvećenje 23. novembra 1930. godine.

UNUTRAŠNjOST HRAMA

Kralj Aleksandar I Karađorđević je crkvu darovao ikonostasom od mramora iz crkve Sv. Đorđa na Oplencu, kao i tronovima za Kralja i Arhijereje i ikonom Sv. Alaksandra Nevskog, delom čuvenog poljskog slikara Maćejke.

Ikone na ikonostasu su rađene u ateljeu slikara Borisa Seljenka.

Crkva je živopisana u celosti al-fresko tehnikom 1970. godine. Autor živopisa je jeromonah Naum Andrić, a slavske dane, kako piše na zidu crkve, završio je njegov učenik Miomir Knežević 1973. godine.

U unutrašnjosti hrama nalazimo nekoliko spomen ploča. Na severnoj apsidi je postavljena velika spomen ploča na kojoj piše: „Najveći dobrotvor i priložnik hrama njegovo Veličanstvo Kralj Jugoslavije Alaksandar I", kao i spomen ploča Petru Velikom Kralju oslobodiocu i spomen ploča svim žrtvama palim za slobodu i veličinu naše otadžbine. Na desnoj strani, u apsidi, nalazi se spomen ploča Nikoli drugom Caru i mučeniku i Kralju Aleksandru I koju su podigli pitomci. Tu su se do Drugog svetskog rata čuvale i ruske ratne zastave koje je neprijatelj uništio.

Kao i većina beogradskih crkava, 1941. godine pretrpela je oštećenja prilikom bombardovanja Beograda. U velikom krateru od avionske bombe na severnoj strani u visini leve pevnice, sahranjeno je dvesta četrdeset i dvoje ljudi poginulih u skloništu nedaleko od porte crkve. Mesto je obeleženo spomen pločom na zidu hrama iznad zajedničke grobnice.

Današnji izgled crkva dobija 1998. godine kada su renovirani fasada i krov. U tom periodu urađen je i novi freskopis, s obzirom na to da je stari propao. Radove je izveo akademski slikar Milovan Bjelošević.

MISIONARSKA ŠKOLA

Posebnu pažnju treba posvetiti delatnosti Pravoslavne misionarske škole pri hramu koja je aktivna od 1985. goine. Njen osnivač je protojerej-stavrofor Ljubodrag Petrović, tadašnji starešina hrama.

U početnom periodu razvitka škole njen rad se odnosio na organizovanje predavanja i razgovora u cilju verskog obrazovanja polaznika. Predavanja su počevši od 1986-87. godine držali profesori bogoslovija i Bogoslovskog fakulteta među kojima su dr Atanasije Jevtić, dr Amfilohije Radović, dr Irinej Bulović, dr Danilo Krstić, dr Lazar Milin, dr Vladeta Jerotić i mnogi drugi.

Početkom devedesetih godina škola doživljava nagli procvat, usled čega se ukazala potreba za širenjem njenih delatnosti. U zavisnosti od potreba, interesovanja i sklonosti polaznika osnovana je, pre svega, katihumenska nastava i to predkrštenjska i poslekrštenjska.
Na početku je časove držao o. Ljubodrag Petrović, a kasnije su to preuzeli starešina hrama o. Vajo Jović koji je u tu svrhu priredio i „Pravoslavni hrišćanski katihizis za katihumene", zatim o. Branislav Jelić, kao i o. Radivoj Panić.

Izuzetno posećene tribine koje se održavaju subotom vode uglavnom teolozi, ali i mnoge druge ugledne ličnosti iz kulturnog života. Za decu školskog i predškolskog uzrasta organizovani su časovi veronauke pri školi.

Milosrdnu sekciju vodi o. Radivoj Panić čiji članovi organizovano posećuju bolnice, zatvore, sirotišta i staračke domove.

U ovako širokom opsegu delatnosti uvršteni su i Odbor za zaštitu od sektaškog delovanja koji vodi Slađan Mijaljević, škola pevničkog pojanja koju vodi Mlada Tasić, kao i vokalno instrumentalna grupa mladih pod nazivom „Sv. Aleksandar Nevski", koja religijske tekstove izvode na omladini blizak način.

Kaligrafija kao grana likovne i primenjene umetnosti pobuđuje interesovanje poklonika lepog pisanja svih uzrasta. Ova sekcija je od 2001. godine pod rukovodstvom kaligrafa Silvane Ručnov.

U okviru izdavačke delatnosti hrama Aleksandar Nevski, u ediciji „Obraz svetački", izdato je mnoštvo naslova odabranih svetootačkih dela i dušekorisnih knjiga.

Kroz ovaj svojevrsni misionarski centar koji funkcionoše već dvadeset godina prošlo je oko pet hiljada ljudi.

U crkvi se kao velika svetinja čuva čestica moštiju Sv. Aleksandra Nevskog, koju su u toku bombardobanja ruski sveštenici iz Novosibirskog doneli u Srbiju i darovali crkvi koja je posvećena ovom velikom ruskom svetitelju.

Autor:Jovana Lazić