Krajem II.svetskog rata Srbija se našla u novoj državi koja se zvala Federativna Narodna Republika Jugoslavija (FNRJ) i koja je trajala od 1945.do 1951.godine.
Došlo je do promene društvenog uređenja,a nove vlasti su kinematografiju stavile pod svoju kontrolu,pa je njome upravljao Komitet za kinematografiju vlade FNRJ,a u Srbiji je njome rukovodio Republički Komitet.Stvorena su i nova preduzeća za film,a najznačajnija su bila:"Filmske novosti","Zvezda film","Avala film",a stvoreno je i preduzeće koje se bavilo uvozom i izvozom filmova,pod nazivom "Jugoslavija film".Iako se filmska industrija razvila u svim republikama,administrativni i poslovni centar jugoslovenske kinematografije se nalazio u Beogradu.Od tog vremena,pa sve do raspada SFRJ,u Srbiji se proizvelo preko 50% igranih,dokumentarnih,kratkometražnih i crtanih filmova,te je u Beogradu i Srbiji radio najveći broj tadašnjih jugoslovenskih filmskih umetnika.Kako je filmska industrija doživela potpuni diskontinuitet u poređenju sa prvih 50 godina filma u Srbiji,hteo bih da na ovom mestu ispravim i jednu istorijsku neistinu. Naime,mnogi filmski kritičari i poznavaoci filma,tvrde da je naš prvi igrani film "Slavica",koju je 1948.snimio Vjekoslav Afrić.To jednostavno nije istina,zato što je Srbija bila centar kinematografije na Balkanu i pre 1948.godine. Naš prvi igrani film je "Karađorđe",o kojem je već pisano,snimljen je 1911.godine,a u njemu je glumio i čuveni Čiča Ilija Stanojević. Nakon "Karađorđa",usledili su filmovi "Grešnica bez greha","Sa verom u Boga","Nevinost bez zaštite",pa se film "Slavica" nikako ne može uzeti kao naš prvi film.Federativna Narodna Republika Jugoslavija je potrajala do 1951.godine,pa je te godine reorganizovana i kinematografija. Komiteti koji su kontrolisali filmska ostvarenja su ukinuti,a prestalo je i finansiranje filmske industrije iz budžeta,zato što se očekivalo da filmska preduzeća posluju rentabilnije.Država je i dalje pomagala film,ali je sada novac išao isključivo projektima koji se ugovorom obavežu za realizaciju određenog filmskog ostvarenja.Na početku je bilo problema,ali se ova odluka pokazala dobrom,zato što su otvarana nova filmska preduzeća i otpočela je konkurencija,pa su reditelji postali zavisni od uspeha svog filma.Naši filmovi su počeli da bivaju umetnički ozbiljniji,da odlaze na međunarodne filmske festivale,a Vladimir Pogačić je 1956. sa filmom "Veliki i mali",dobio prvu međunarodnu nagradu na čuvenom festivalu u Karlovim Varima.Moram obavezno da ovde pomenem i Živorada Mitrovića,poznatog po filmovima "Kapetan Leši","Ešalon doktora M","Signali nad gradom","Marš na Drinu".Mitrović je promenio sliku o ratnom filmu,unevši u njega elemente avanturističkog filma,pa i čuvenih "špageti vesterna".
1957.godine snimljen je naš prvi film u boji "Pop Ćira i pop Spira",u režiji Soje Jovanović
Od 1961. do 1991. u Srbiji je snimljeno preko 300 filmova.Kinematografija se brzo razvijala,pojavili su se i novi autori,kao što su:Puriša Đorđević,Dušan Makavejev,Vladan Slijepčević,Živojin Pavlović,koji au autori odličnih filmova,kao što su: "Jutro","Ljubavni slučaj službenice PTT","Misterije organizma","Štićenik","Buđenje pacova","Kad budem mrtav i beo",a najveći uspeh je postigao Aleksandar Petrović,koji je za film "Skupljači perja" dobio prvu nagradu na filmskom festivalu u Kanu.Film "Skupljači perja" je i naš najbolji film koji je ikada snimljen.Negde od polovine sedamdesetih,pojavljuje se i nova generacija reditelja koja je školovana u Pragu i Beogradu,a među njima su najpoznatiji Goran Paskeljević,Srđan Karanović,Goran Marković,Slobodan Šijan,kao i njihovi filmovi:"Čuvar plaže u zimskom periodu","Miris poljskog cveća","Specijalno vaspitanje";"Ko to tamo peva",koji su osvojili veliki broj nagrada,kako na domaćim,tako i na međunarodnim filmskim festivalima.Naravno,uz njih neizostavno idu i Dragan Kresoja,Miloš Radivojević,Želimir Žilnik i drugi,od kojih je svako dao svoj doprinos razvoju filmske umetnosti u Srbiji.Što se dokumentarnog filma tiče,negde polovinom šezdesetih godina oformljena je beogradska škola dokumentarnog filma,koja je bila okupljena oko preduzeća "Dunav film" i koja je osvojila dosta nagrada na domaćim i međunarodnim festivalima dokumentarnog filma.Najpoznatiji među njima su: Krsto Škanata,Mićo Milošević,Aleksandar Ilić,a posebno bih istakao Petra Lalovića,čiji su filmovi o prirodi dobili mnoge prestižne nagrade.
Raspadom SFRJ,raspala se i jugoslovenska kinematografija,ali taj raspad nije bitno uticao na srpsku kinematografiju zato što je ona oduvek bila posebna celina.Krajem dvadesetog veka zbog ratova koji su vođeni na prostoru bivše SFRJ,Srbija se nalazila pod međunarodnim sankcijama ali kontinuitet proizvodnje filmova nije prekinut,pa su uprkos blokadi,srpski filmovi pozivani na mnoge međunarodne festivale,sa kojih su i doneli nekoliko nagrada.Ovim završavam priču o nastanku filma u Srbiji i njegovoj bogatoj istoriji. Zaista,kao narod možemo biti ponosni na naša filmska ostvarenja u kojima smo sve od 1896.godine,lideri na Balkanu.
Piše: Duško Mijatović
