"Srpski top" je do danas opstao u kolektivnom sećanju kao primer hrabrosti tadašnjih generacija i njihove veštine u rukovanju najmodernijom tehnikom.

Motiv "topa" i "artiljeraca" ne može se izbeći kada se govori o srpskoj vojsci u vremenu 1912-1918. O topovima su u Srbiji pisane pesme, priče, a artiljerijski oficiri su junaci romana, pozorišnih predstava i filma.

Topova je bilo i u svim komemorativnim varijantama širom zemlje. Na najvažnijem srpskom spomeniku iz međuratnog perioda, Zebrnjaku kod Kumanova, nalazila su se tri zarobljena turska topa, simboli tri srpske armije iz Prvog balkanskog rata. "Šnajderov" brdski top postavljen je 1931. godine na Spomenik braniocima Beograda na Novom groblju. Top se nalazi i na Metinom brdu iznad Kragujevca, a bilo ga je i na Karađorđevom spomeniku na Kalemegdanu otkrivenom 1913. godine.

Grobnica vojvode Stepe Stepanovića u Čačku oivičena je kamenim ukrasima u obliku artiljerijskih granata itd.

Artiljerija je bila ključna i za stvaranje osećaja opšte nesigurnosti na bojištu, ali i u pozadini. Broj ljudi koji može da ubije ili osakati, ali i količina štete koju nanosi za veoma kratko vreme navela je mnoge da Prvi svetski rat vide kao rat artiljerije.

Na Zapadnom frontu već tokom 1914. godine gubici koje je nanosila artiljerija iznosili su 75 odsto ukupnih žrtava, dok je vatra brzometnog streljačkog naoružanja izbacila iz stroja svega 23 odsto nastradalih. Do kraja rata artiljerija je ubijala i do 90 odsto žrtava.

Iako takvi podaci ne postoje za Balkanski front, iz brojnih istorijskih izvora je jasno da su topovi prouzrokovali veliku smrtnost i tokom 1914-1915. u Srbiji, i 1916-1918. na Solunskom frontu. Promena načina umiranja uticala je i na promene vojničke etike sa kojom su profesionalni vojnici ušli u rat.

Topovi su poštovani i u drugim armijama. U engleskom Hajd parku od 1925. godine nalazi se spomenik "Kraljevskoj artiljeriji", a proslava Dana "Bastilje" 1919. godine bila je dopunjena neobičnom "topovskom kapijom". Na Jelisejskim poljima toga dana nalazili su se zarobljeni nemački topovi, nabacani na dve gomile. Trebalo je posebno podvući trijumf nad protivničkom artiljerijom, pa se na vrhu svake od hrpa metala nalazio motiv "galskog petla" sa natpisom "1914" i preko puta "1918".

O značaju francuskog topa, koji je koristila i srpska vojska, svedoči i ulazak njegovog imena u popularnu kulturu. U SAD je tokom rata nastao poseban koktel pod imenom „sedamdesetpetica", po čuvenom topu "model 1897", kalibra upravo 75 milimetara.

Granate po frontu nisu padale nasumice. Odnosno, čak i kada su padale nasumice to nije bio proizvod pukog slučaja. Francuski autori Jegijelski (Jean François Jagielski) i Ardije (Thierry Hardier) naveli su čitav niz načina na koji su se topovi upotrebljavali, a svaki od njih je protivniku prenosio određenu poruku.

Postojao je, na primer, "pucanj represalija", to jest puke odmazde bez taktičkog značaja. Ovi slučajevi su svedočili o dostignutom stepenu brutalizacije. Kao primer može se navesti uzajamno granatiranje trupa stacioniranih u Beogradu i Zemunu tokom 1914, a naročito za vreme perioda mirovanja fronta u većem delu 1915. godine. Slično, prilikom posete srpske delegacije Zapadnom frontu 1916. godine, nedaleko od Nansija lokalni francuski komandant je naredio da se u znak dobrodošlice Srbima ispali nekoliko "počasnih" plotuna po nemačkim položajima.

Razlikovala se i vatra otvorena na pešadiju radi pripreme opšteg napada, postojala je i "paljba uznemiravanja" koja je imala cilj da protivnika liši sna i psihički ga iscrpe. Tu je i "paljba iznenađenja" koja je nastupala po dobijanju iznenadnih podataka o razmeštaju protivnika. Paljba "razaranja" sledila je u slučajevima kada se želelo uništenje nekog konkretnog cilja.

"Pucanj reglaže" je služio kako bi čitava baterija podesila vatru. Ključna upotreba topa bila je i da se bori protiv jedne ili više protivničkih baterija. Takva upotreba zvala se "kontrabatiranje". Posebno mesto imala je "vatra zagušljivih gasova", to jest ispaljivanje kanistera sa bojnim otrovima.

Postojala je i "upotreba neispravnih granata". Sve veće potrebe fronta za municijom, a i nedostatak radne snage usled mobilizacije iskusnih radnika vodili su ubrzanju procesa fabrikacije, ali i uvođenju nedovoljno obučenog osoblja u proces proizvodnje. To je u početku vodilo padu kvaliteta i propustima u sistemu kontrole. Sve to je za posledicu imalo nesrećne slučajeve na bojištu.

Iz knjige Danila Šarenca "Top, vojnik i sećanje". Izdavač: Institut za savremenu istoriju, Beograd 2014. godine.