Hrabar, snažan, usamljen, nepoverljiv, predator, tih, opasan, munjevit, oprezan, porodičan, društven, odan, osvajač, napadač, dosledan, slobodan, divlji, i lep...to je vuk.
Veselin Čajkanović, najveći srpski etnolog, zapisao je da je svaki narod vezan za poneku životinju, i u izvesnom smislu izjednačen sa njom. „Za Srbina se, na primer, kaže da je vuk, i to je sasvim na svom mestu, utoliko što je vuk mitski srodnik i predak srpskog naroda, odnosno mitski predstavnik srpskog naroda".
U srednjem veku, vuk je imao značenje isto kao Srbin.
To verovanje da je vuk mitski predstavnik srpskog naroda je toliko moćno uticalo na svest njegovu da je ovaj pojam bio osnova brojnih srpskih imena i prezimena još iz prehrišćanskog vremena do današnjih dana. Uz pojam slave, ova osnova naših imena i prezimena je najbrojnija. I danas je taj pojam moćan u našim imenima i prezimenima.
Poslovica „vuk dlaku menja a ćud nikako" u stvari govori o prilagodljivosti teškim uslovima i spoljnoj okolini s jedne, ali i o nepromenljivost svog izvornog – moralnog karaktera s druge strane.
U drevnoj srbskoj mitologiji kult vuka je zauzimao veoma važno mesto, a to poštovanje vuka – odnosno onoga što vuk simvoliše – svoj izraz je našlo i tokom dugog niza vekova krštene istorije Srba. Između ostalog, prema drevnim shvatanjima našeg naroda, Sveti Sava je postao i zaštitnik vukova tako da su i „odnosi" između Svetoga Save i vuka prijateljski.
U svom romanu Poslednji Evropljanin, Dragoš Kalajić je o simvolici vuka zapisao:
„Vuk dobro oličava jednu ljudsku silu koja je veoma složena i raznolika, a njena najupadljivija pojavnost je urođena potreba za slobodom kao osnovnim uslovom života... Vuka nije moguće pripitomiti, učiniti zavisnim i poslušnim, kao njegovog dalekog rođaka psa. Nije to moguće i zato što je mnogo pametniji. Za tu slobodu vezan je i snažan osećaj samopoštovanja i ponosa, bez premca među životinjama, a i među ogromnom većinom ljudi. Kod vuka je etika isto što i pamet. Vuk ne trpi nikakve kompromise, koje vidi kao izdaju svoje etike ili prirode. Rekao bih da u tim svojstvima vuka počiva
objašnjenje istinskog uzroka omraze koju uživa kod onih što zavide tuđem slobodoljublju i plemenitosti, jer ih ne poseduju. (...)
U vuku bi danas valjalo prepoznati i simbol ustanika protiv moderne civilizacije Zapada, jer je ona potpuno preokrenula sve tradicionalne i prirodne vrednosne poretke te kriterijume selekcije. Civilizacija Zapada privileguje i umnožava najgore, a progoni i proskribuje, kažnjava i zatomljava najbolje."
Taj „vukov" ustanak protiv „moderne civilizacije Zapada" koja još afirmiše potrošački mentalitet, obezličavanje čoveka i porodice uz stvaranje plašljivih i kukavnih ljudi nesposobnih da se za bilo šta dobro i časno bore i izbore, kao da najupornije brane i zastupaju upravo Srbi.
Verovanje u vuka kao životinjskog pretka kod Srba se manifestuje u mnogim običajima. Neki su očuvani i dan danas tako da na osnovu njih možemo da rekonstruišemo osnovne odlike vučjeg kulta.
Vuku su u Srbiji posvećeni zimski praznici Mratinci. Za Božić se u Srbiji pripremala „vukova večera" koja je kao žrtvena ponuda imala za cilj da umilostivi vuka i obezbedi zaštitu stoke. Ovu „vukovu večeru" odnosio bi jedan član porodice na raskršće, najčešće dete, koje bi ostavivši hranu tj. žrtvu vuku, i ne osvrnuvši se odlazilo kući. Kada se rodi dete, u selu se njegovo rođenje objavljivalo tako što domaćin kuće vikne: „Rodila vučica vuka!". Srpska majka je svome detetu takođe otkrivala njegovo vučje poreklo pevajući mu sledeću uspavanku: „Nini sine, vuče i bauče, vučica te u gori rodila".
Slovenska mitologija spominje jedno božastvo koje je u neraskidivoj vezi sa vukom. To je Dažbog (Dajbog), bog Sunca i božanstvo podzemnog sveta u kome borave mrtvi. Dažbog je kao i većina božanstava triomorfan, a njegov životinjski oblik je beli vuk. Veoma je čudno da beli vuk koji se smatra pretkom srpskog naroda, ima tipično polarne karakteristike. Međutim, bela boja vučjeg krzna odnosi se, pre svega, na htonični aspekt Dažboga, ali i htoničnost samog vuka. Inače, bele životinje u evropskom folkoru predstavljaju bića koja povezuju naš svet sa svetom duhova tako da nije čudo što životinjski oblik jednog htonog božanstva ima krzno bele boje.
Čovek je od nasilno pripitomljenog vuka vekovima i sistematski pravio raznovrsne i brojne rase pasa s tim da ni jedna od njih nije toliko otporna, snalažljiva, niti inteligentnija ni jača od vuka. Neke od njih su smešni izrodi i karikature pomodarsko friziranih, standardima oblikovanih, kozmetičkin ulepšanih i prikladno odevenih pseći vrsta koje su apsolutno nesposobne za bilo kakav prirodno samostalan život i opstanak.
Inače, vuk nikog ne sluša niti hoće bilo kome da služi. On je svim bićem posvećen zaštiti, odbrani, jačanju i opstajanju svoje rase sa svim prirodnim osobinama i karakterom na svojoj slobodnoj teritoriji.
Iz „ugla viđenja vuka", deo njegove rase, odnosno potomstva dok je bilo malo je otimano, pa odrođeno pristalo na pripitomljavanje; pristalo na lanac i povodac, na kućicu i ugodniji način života uz i sa čovekom služeći verno njemu, po njegovim zahtevima i potrebama. Promenio je čak i „jezik" u smislu da ne zavija, već da laje.
U novim uslovima često mu je nametana izveštačena „rodoslovna" odnosno pedigrirana selekcija. Odavno ima registarski broj, ličnu kartu, a neki i pasoš. Dobijaju čak i azil.
Po vuku, pas je „izdao" vuka, te ga vuk najviše mrzi u odnosu na sve druge životinjske vrste. Navodi se primer gde vučica vodi male vučiće da piju vodu prateći ih kako piju. Ukoliko piju vodu tiho kao što to čine stari vuci, onda ona ne reaguje. Međutim, ako bilo koji od njih pije vodu šljapćući kao što to čini pas, odmah ga hvata za glavu u smislu opomene. Smatra se da ona to instiktivno čini zbog toga što u njemu na taj način blagovremeno prepoznaje budućeg izdajnika vrste.
Ponekad se kod našeg čoveka za nekog lošeg čuje kako kaže „Pseto jedno!", ili za žensku osobu „Kučko jedna!" što je naravno pogrdno. A pogrdno je zbog toga što se na taj način ukazuje na izdaju moralnog, odnosno ljudskog s jedne, ali se i indirektno, u prenosnom značenju opominje i podseća na izdaju, poput psa što je izneverio vuka, s druge strane. Nikad nećete od Srbina čuti neku izreku pogrdnog tipa u smislu „vučino jedna!"
Pas u savremenom trendu postaje kućni ljubimac menjajući u tom smislu decu vlasnika koja postaju klinci (u smislu eksera koji su ranije imali). Psi nemaju porodični osećaj za potomstvo kao što ga imaju vuci. Naime, vučica sa svojim sestrama i zajedno sa svim ostalim mužjacima iz čopora vode zajedničku brigu o svom potomstvu, odnosno malim vučićima. Njih svi čuvaju, donose im hranu i brinu o njima, što je od pasa obaveza samo keruše.
Između vukova u čoporu postoji jasna hijerarhija koja se uspostavlja unutrašnjom borbom gde jači nikad neće ubiti slabijeg vuka. Naime, jači vuk snažnim ugrizom do početka loma kosti, opominje drugog da je slabiji što ovaj prihvata ležući na leđa pokoravajući se bezuslovno da bi bio oslobođen daljih napada.
Kod vuka postoji prirodna selekcija najboljih, najjačih, najmudrijih i najzdravijih predstavnika oličenih u alfa mužijaku i alfa ženki koji jedini imaju pravo produženja svoje vrste. Oni daju najbolje i najkvalitetnije potomstvo dostojno opstanka i teške životne borbe.
Vukovi su složni u lovu, podeli plena, odgajanju i brizi za potomstvo i u poštovanju unutrašnje hijerarhije. To kod pasa nije slučaj obzirom da su se ti instikti i nagoni
vremenom izgubili. Na kraju, kroz prirodnu sekekciju najjačih, najzdravijih i najsposobnijih u svojoj vrsti uz daleko izoštrenija sva čula u odnosu na pse, vukovi su obezbedili izvanrednu životnu sposobnost, otpornost i adaptilnost.
Imajući u vidu da je vuk po animističkim verovanjima srbinov predak, uz prethodne njegove osobine karaktera i rasne životne otpornosti, u našem narodu detetu je davano ime Vuk kako bi se i na taj način poželjne a preličene osobine vuka trajno prenele i na buduću ličnost tog deteta, odnosno čoveka.
Na kraju, vredno je napomenuti da je ime Vuk (ili od milja Vujo), jedno od najstarijih i veoma čestih imena u srpskom narodu, upravo zbog toga što se ranije verovalo da će onaj ko nosi ime totemske životinje biti zaštićen od svakakvih zala. I dan-danas srećemo imena kao što su Vuk, Vučko, Vujkan, Vujica, Vukašin, Vukan, Vučica i Vukica, kao i prezimena Vučinić, Vuković, Vujošević, Vujičić, Vukadinović, Vujović, Vukobratović, Vujković, Vučetović, Vučković, Stanivuković i mnoga druga.
Autor:Dr Rade S.N. Rajić
