Kao jedan od najznačajnijih kulturno-istorijskih kompleksa u Srbiji ističe se Stari Ras .Stari Ras je srednjovekovni kompleks spomenika koji se nalazi na mestu na kome su se spajali putevi sa zapada i juga i vodili dalje ka istoku. Ovaj lokalitet, sačinjen od tvrđava, manastira i crkava, smešten nedaleko od Novog Pazara, je 1979. godine upisan na UNESCO-vu listu svetske kulturne baštine, pod imenom Stari Ras sa Sopoćanima.

Tokom jednog milenijuma tu su se smenjivale razne vojske, države, a značaj grada je vremenom rastao i opadao.

Stari Ras je srednjevekovni kompleks sačinjen od od brojnih spomenika, rasutih na lokalitetima Gradina na Pazarištu sa Podgrađem, Trgovište, Gradina u Postenju, Reljina gradina, crkva u Naprelju i latinska crkva u Postenju. Ostaci Starog Rasa nalaze se na lokalitetu Gradina na Pazarištu sa donjim gradom Trgovište, nedaleko od Novog Pazara. Ime Ras najverovatnije potiče od starog naziva Arsa, zapisanog od strane vizantijskog istoričara Prokopija u šestom veku. Ovo ime odredilo je budući naziv srpske države, Raška.
Istorija lokaliteta na kome se nalaze ostaci Starog Rasa doseže daleko u prošlost. Arheološkim istraživanjima utvrđeno je postojanje naselja iz ranog bronzanog doba. Na lokalitetima Podgrađe i Gradina na Pazarištu pronađeni su ostaci iz antičkog doba. Takođe, o postojanju rimskog kaštela iz kasnoantičkog perioda svedoče ostaci bedema. Na desnoj obali reke Raške otkriveno je postojanje rimske bazilike s kraja četvrtog ili početka petog veka.

Na levoj obali reke, na lokalitetu Trgovište, pronađena je ranovizantijska crkva sa grobnicom, koja potiče iz petog ili iz šestog veka. Početkom desetog veka utvrđenje se nalazilo pod vlašću Bugara, ali samo kratkotrajno. Već u vreme Časlava središte srpske države nalazilo se upravo u Rasu. Slomom Bugarske, Ras ponovo dolazi pod upravu Vizantije. Tokom jedanaestog veka utvrđenje na Gradini je u nekoliko navrata rušeno i obnavljano. Krajem istog veka Ras se nalazio pod upravom kneza Vukana, ali je ubrzo ponovo potpao pod vlast Vizantije. Utvrđenje je pod vlast Srba vratio veliki župan Uroš I. Tvrđavu na Gradini srušili su Srbi 1127. godine, da bi je tokom četvrte decenije dvanaestog veka obnovili Vizantinci. Ona je još jednom stradala u vreme borbi cara Manojla I Komnina i raškog župana Uroša II. Usledila je poslednja odnova utvrđenja. Konačno, Vizantinci su iz Rasa potisnuti tek za vreme Stefana Nemanje. On se, u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla krstio po pravoslavnim običajima, a Ras postaje njegovo glavno uporište. Na jugoistočnoj padini Gradine nalazi se pećina, za koju se pretpostavlja da je u njoj Stefan Nemanja bio zatočen od strane svoje braće. Ovde se nekada nalazio manastirski kompleks posvećen Arhangelu Mihailu, izgrađen krajem dvanaestog ili početkom trinaestog veka. Nakon pobede nad braćom, Stefan Nemanja podiže manastir Đurđevi Stupovi.Na lokalitetu je pronađen novac kralja Radoslava, na osnovu čega se došlo do zaključka da se u Rasu nalazila prva srpska kovnica novca. Nedaleko od tvrđave, na padinama Gradine, formirala su se prva naselja, dok je u Trgovištu bila smeštena Nekropola. Ras je postao političko središte srpske države. U crkvi Svetih Apostola Petra i Pavla održan je sabor na kome je odlučeno da se iskoreni bogumilska jeres. Osim toga, ovde su se Nemanja i njegova žena Ana zamonašili nakon županovog povlačenja sa prestola. Značaj Rasa vidljiv je i tokom vladavine kralja Uroša I, koji ovde dovodi rudare Sase. Grad Ras je tada počeo ekonomski da jača. O bogatstvu Rasa najbolje svedoči manastir Sopoćani, koga je izgradio upravo kralj Uroš I. U vreme vladavine kralja Dragutina centar srpske države premešten je u obližnju Deževu, čime značaj Rasa počinje da opada. Kako je granica srpske države u vreme vladavine kralja Milutina pomerala ka jugu, Ras je izgubio vojni značaj. Ipak, ovo je označilo dalji razvoj grada kao trgovačkog centra, o čemu svedoči naziv lokaliteta Trgovište. Slomom srskog carstva Trgovište je u nekoliko navrata menjalo svoje gospodare. Grad se od 1427. godine nalazio u posedu Đurđa Brankovića, da bi već 1439. dospeo u ruke Osmanlija. Obnovom despotovine, 1444. godine, Ras je vraćen Srbiji, ali je ponovo izgubljen 1455. Turci tada Trgovištu daju ime Pazar. Ono je polako počelo da gubi na značaju, naročito kada je, oko 1461. godine, osnovan Novi Pazar. Nedugo potom, Trgovište je prestalo da se pominje kao naseljeno mesto.

Ras je, osim političkog centra, predstavljao i kulturno središte srpske države. Najstarije očuvano delo raške slikarske umetnosti, minijature Vukanovog jevanđelja iz 1202. godine, nastale su upravo u Rasu. Takođe, na lokalitetu se nalaze neki od najznačajnijih arhitektonskih spomenika u Srbiji, kao što su crkva Svetih apostola Petra i Pavla, Đurđevi Stupovi i Sopoćani. Na području Rasa pronađeni su brojni ostaci iz svakodnevnog života, jedinstvena svedočanstva o bogatoj prošlosti srpske srednjevekovne države.