Studenica kao najznačajniji manastirski kompleks srednjovekovne Srbije i danas predstavlja veliki umetnički i duhovni centar srpskog naroda. Od XII stoleća, kada je osnovana, ova monaška zajednica ni u jednom trenutku nije prekidala svoj viševekovni život, čiji se kulturni slojevi prepoznaju u nizu graditeljskih i slikarskih ostvarenja.
Zadužbina i grobnica rodonačelnika dinastije Nemanjića služila je kao uzor mnogim vladarima ove loze, ne samo kao podsticaj za podizanjem mauzoleja koji bi nalikovali Bogorodičinoj crkvi, već i kao mesto gde bi mogli dati svoj lični doprinos. Tako je, nakon izgradnje manastirskih bedema i katolikona, tu vremenom nastajao niz objekata koji je trebalo da zadovolji potrebe studeničkog bratstva: trpezarija, Radosavljeva priprata, crkve Sv. Nikole i Sv. Jovana, Kraljeva crkva, konaci, itd. Uporedo sa neimarima, radili su u Studenici i brojni slikari, od onih koji su remek-delima vizantijskog živopisa XIII stoleća obeležili put srpskog srednjovekovnog slikarstva, preko dvorske radionice kralja Milutina i vodećih umetnika obnovljene Pećke patrijaršije, do zografa XIX veka. U riznici se čuvaju neki od kapitalnih primeraka srpske primenjene umetnosti. Upisan u Listu Svetske kulturne i prirodne baštine 1986, manastir Studenica je spomenik kulture na kojem se neprekidno izvode zaštitni radovi.
Najstariji pisani trag o manastiru Studenica potiče od Sv. Save koji kaže:
„ Naš sveti manastir ovaj, kao što znate, bilo je ovo mesto kao pusto lovište zverova. Kada je došao u lov gospodin naš i samodržac, Stefan Nemanja koji je carevao svom srpskom zemljom, i kada je on lovio ovde, izvoli mu se da ovde, u ovom pustom mestu sagradi manastir ovaj na pokoj i umnoženje monaškog čina."
Na žalost, dragocenosti nekadašnje bogate riznice manastira Studenice s vremenom su nestale ili su uništene. Od sačuvanih liturgijskih i drugih crkveno-umetničkih predmeta izdvajamo: plaštanicu Antonija Heraklejskog, vezenu zlatnim i srebrnim nitima, iz 14.veka; pokrov za kivot Svetog Stefana Prvovenčanog, dar sultanije Olivere Despine, kćeri kneza Lazara i žene Bajazitove.
Među predmetima od plemenitih metala najdragoceniji je prsten kralja Stefana Prvovenčanog, koji se nalazio u kivotu Svetog Kralja, na lancu, uvijen u tkaninu, do 1955. kada je izvađen i izložen u riznici. Prsten je zlatan, u filigranu, i vizantijski je rad iz perioda 11-12. veka.
Izvanredno umetničko delo predstavlja i stavroteka iz 1628. godine od pozlaćenog srebra, ukrašena plavim i srebrnim emajlom. Na njoj su reljefne predstave Hristovog Vaznesenja, okružene simbolima, jevanđelistima, dok su po obodu date scene lova i prikazi studeničkih ktitora Stefana Nemanje i Stefana Prvovenčanog.
Sedamnaestom veku pripada više izloženih predmeta od pozlaćenog srebra, kao ripide, petohlebnica i dve čaše sa scenama iz lova, dok je fino ažurirana gotička kadionica nastala u 16. veku. Od nekada dragocene studeničke biblioteke sačuvan je veoma mali broj rukopisa, i to pre svega jedno četvorojevanđelje iz 15.veka, ukrašeno velikim zaglavljima i prepletenim inicijalima koji su bogato kolorisani. Više izloženih predmeta su na srpskom, turskom, ruskom, rumunskom i nemačkom jeziku, među kojima se ističu bogato ukrašene ruske gramate i rumunske povelje, koje svedoče o razgranatim vezama ovog manastira. Od slikarkih radova ističe se naprsni triptih iz 1750.g. ukrašen sedefnom intarzijom i pozlaćenim filigranskim okovima.
Mermerna lepotica
Bogorodičina crkva manastira Studenica blista u svojoj belini. Sazidana je od belog mermera i ukrašena kamenom plastikom koja po svojoj lepoti nije prevaziđena u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti. Čitav kompleks je upisan na listu Uneska.
