Na deset minuta od rudarskog gradića Aleksinca, vijugav put kroz Pomoravlje vodi ka zelenim brdima planine Jastrebac. Tu je Gornji Adrovac, selo koje povezuje Anu, Vronskog, Tolstoja i Srbiju. Na kraju asfaltnog puta, skrivena u krošnjama stoletnih lipa, nalazi se impozantna crkva u ruskom stilu. Uz nju nekoliko grobova, a iza nje selo se povija, a strmi jarak deli oranice, šljivike i ucvetale voćnjake.

Sa pitomog brda kod crkve pogled na panoramu sela skoro je idiličan. Teško je i poverovati da je 1876. godine isto selo gorelo, da su tu topovi rovali zemlju, i da su baš ta pitoma brda svedoci žestokih bitaka, ratnih patnji i visoke cene koju je jedna generacija Srba podnela u borbi za slobodu.

Pre nešto više od sto trideset godina jarkom sela Gornji Adrovac prolazila je srpsko-turska granica. Meštani kažu da su sa suprotnih brda, sa turske strane granice, danima Turci nemilosrdno tukli srpske položaje. O tome svedoče i ostaci srpskih rovova obrasli travom koji se i danas naziru na samo desetak metara od crkve. Zabeleženo je da su Turci na Aleksinačkom frontu imali i petnaest puta više vojnika, kao i modernije puške i superiorniju artiljeriju. Političke prilike u svetu takođe nisu favorizovale Srbe u tom ratu. Smatrajući Rusiju za glavnog suparnika interesima zapadnoevropskih sila na Balkanu, Evropa nije podržavala srpski sukob sa Osmanskim carstvom. Svi oficijelni vapaji srpske vlade Evropi bili su ignorisani. Srbija je bila prepuštena samoj sebi. Ipak, kao i mnogo puta tokom istorije, ishod rata nije odlučila materijalna premoć. Na srpskoj strani, opijeni idejom nacionalnog jedinstva i slobode, borili su se Srbi i pristigli dobrovoljci iz raznih evropskih zemalja. U blatnjavim rovovima bili su uz Srbe i italijanski odred garibaldijevaca, kao i dobrovoljci iz Nemačke, Austrije, Engleske, Francuske i mnogih slovenskih zemalja. Tradicionalno, najmnogobrojniji su bili ruski dobrovoljci, vođeni generalom Černjajevim. Među njima i tridesetsedmogodišnji ruski pukovnik Nikolaj Rajevski, u prvim borbenim redovima. Posle dve godine sukoba, granica srpske autonomije proširena je ka jugu. A posle skoro petsto godina, srpski vojnici su umarširali i na Kosovo. Srpsko- turski rat je okončan kongresom u Berlinu 1878. godine, kada Srbija posle pet vekova pod Turcima ponovo vaskrsava kao nezavisna država.

Gornjoadrovačka crkva, grobovi, rovovi, granica, upletenost evropskih sila evociraju na turbulentnu prošlost Srbije i podsećaju na nepredvidljivost istorije i nepostojanost granica na ovim prostorima. I baš na tom brdu, gde je podignuta Ruska crkva, pre tačno sto trideset dve godine poginulo je hiljade boraca na obe zaraćene strane. Među njima i ruski dobrovoljac Nikolaj Rajevski. U to vreme mnogima nepoznat čovek, Rajevski ubrzo "vaskrsava" i stiče svetsku slavu. Posle dve godine od pogibije on postaje Aleksej Vronski u Tolstojevom romanu "Ana Karenjina". Život ruskog visokog staleža sa svim njegovim i idejama, reflektovan u životu Nikolaja Rajevskog, inspirisao je Tolstoja za stvaranje centralnog lika u romanu "Ana Karenjina". I Nikolaj Rajevski, i grof Aleksej Vronski, obeležili su srpsku istoriju devetnaestog veka, a s njima i Srbija biva zabeležena u svetskoj književnosti.

Nikolaj Treći Rajevski, pukovnik ruske vojske, dolazi iz jedne od najpoznatijih porodica u Rusiji devetnaestog veka. Njegov deda, Nikolaj Prvi Rajevski zabeležen je u istoriji kao heroj Otadžbinskog rata. Kao general predvodio je ruske trupe protiv invazije Napoleona 1812. godine. Njegov podvig u Borodinskoj bici Lav Tolstoj je opisao u romanu "Rat i mir". Baka Nikolaja Trećeg, koji je poginuo u Srbiji, unuka je velikog naučnika Lomonosova, čoveka po kojem i danas Moskovski univerzitet nosi ime. Nikolajev otac je bio general-potpukovnik ruske armije i učestvovao u borbama protiv Turaka. Poznat je i kao osnivač grada Novorosijsk i kao čovek kome je Puškin posvetio poemu "Kavkaski zarobljenik". Tolstojev junak iz "Ane Karenjine", Nikolaj Treći Rajevski govorio je engleski, nemački, francuski i srpski jezik, a bio je duboko zainteresovan za istoriju slovenskih naroda. Iako diplomac fizičko-matematičkog fakulteta Univerziteta u Moskvi, odlučuje se za vojni poziv, kao i njegov deda i otac. U svojim dvadesetim, posle službe u gardijskom puku, Nikolaj dobija čin pukovnika i odlazi u ratne operacije u Taškent u Uzbekistan, gde biva ranjen. Desetak godina posle toga, Nikolaj Rajevski se u leto 1876. priključuje ruskim dobrovoljcima koji odlaze u srpsko-turski rat. Raspored: Aleksinačko ratište, prva linija fronta.

Iako je rat počeo u leto 1876, srpsko-turski sukob se iščekivao godinama. Ključne borbe na ratištu upravo su bile na administrativnoj granici kod Ivanjice i Aleksinca, koja je delila autonomnu Srbiju i Osmansko carstvo. Turci su bili nadmoćni u ljudstvu i oružju, ali je moral kod Srba bio izuzetno visok. U leto 1876. na Aleksinačkom frontu gine se na obe strane. Generali veruju da će bitka na ovom frontu odlučiti sudbinu Stare Srbije. Turci 20. avgusta artiljerijskom vatrom satima bombarduju srpske položaje praveći uvertiru za juriš svoje pešadije. Srpski rovovi, sa gornjoadrovačke strane, obrušavaju se od siline smrtonosnih granata i kuršuma. Dok topovska grmljavina potresa zemlju, jarak Gornjeg Adrovca biva preoran granatama, prekriven čaurama, slomljenim puškama i telima mrtvih boraca. Obe armije spremaju se za odlučujući juriš. Tog 20. avgusta 1876. posle nekoliko sati granatiranja, armije su pošle u okršaj. Ipak, Nikolaj Rajevski ovoga puta nije poveo svoje ruske saborce na neprijateljske šančeve. Pogođen gelerom tokom bombardovanja, Nikolaj večno ostaje na zelenim brdima Gornjeg Adrovca, na mestu gde danas stoji Ruska crkva Svete Trojice. Vojnici ga sahranjuju nedaleko u crkvi Sveti Roman, otuda legenda kruži da je njegovo srce večno ostalo u Srbiji. Posmrtni ostaci, ipak, bivaju preneti u Rusiju. Zabeleženo je da se Srbija, dok je majka Ana Mihajlova prenosila posmrtne ostatke poginulog sina, uz najveće vojne počasti opraštala od ovog heroja i porodice koja je podnela najviše žrtve za slobodu bratskog naroda. Ceremoniji je prisustvovao i sam knez Milan Obrenović. Ubrzo, 1877. godine Rajevski oživljava u liku grofa Vronskog u romanu "Ana Karenjina". Na zelenom brdu, gde je Rajevski poginuo, podignuta je crkva Svete Trojice 1903. Narod je zove "Ruska crkva", "crkva Rajevskog" ili "crkva Vronskog". Kao kopiju hrama iz Ukrajine u kojoj je kršten Nikolaj Rajevski, crkvu je podigla grofica Marija Rajevska, supruga njegovog brata Mihaila. Zemlju na kojoj je crkva izgrađena, kupila je od seljaka srpska kraljica Natalija Obrenović. Uistinu je ruska i uistinu jedinstvena, bogato oslikana motivima iz istorije oba naroda. Među ostalim i likovima Aleksandra Nevskog i svetog Save. Grofica Marija Rajevska darovala je i novac za izgradnju škole. U drvoredu stoletnih lipa u samom dvorištu pred crkvom podignuta je i škola, kojoj je danas potrebna obnova.

I dok je Tolstoj završavao svoj poznati roman o Ani i Alekseju, iz Rusije su stigle i sadnice lipe. Porodica Rajevski je za Gornji Adrovac, u kojem se veruje da je ostalo srce njihovog sina, poslala lipe da ga podsećaju na rodni kraj, i simbolizuju život koji se mnogo puta rađa iz tragedije. Lipe su posađene uz put koji vodi u Rusku crkvu. Svakog proleće lipe ucvetaju, a crkva zablista na prolećnom suncu. Roman "Ana Karenjina" izučava svaka generacija srpskih đaka, a sećanje na ruskog heroja Rajevskog prenosi se na nove generacije Srba, koje je ovaj ruski patriota istinski zadužio. Kad svako novo proleće obnovi snagu lipama, u Srbiji se javi nova nada za bolji život generacijama koje su iskusile tragedije, ali i osetile ljubav reflektovanu životom Nikolaja Rajevskog, zabeleženim za večnost u Tolstojevoj "Ani Karenjini".

Autor: M.Ognjanović