U Egiptu, na jugu Sinajskog poluostrva, okružen crvenim granitnim planinama čiji vrhovi neretko prelaze 2000m nadmorske visine nalazi se Smanastir v.Katarine. Po biblijskom predanju u ovoj nepristupačnoj i nepreglednoj granitnoj pustinji proveo je jevrejski narod sa Mojsijem 40 godina tražeći put iz egipatskog ropstva u obećanu zemlju Hanan. U istoriji starog sveta kao i za biblijsko predanje i jevrejski narod ne postoji svetije mesto od Sinajske gore.
Ogromni manastirski zidovi iz VI veka opasali su prostor koji se okitio prošlošću dugom preko 3000 god. Tu na mestu gde se nalazi oltar crkve Mojsije je video oko 1400.g pre Hrista plameni oganj u žbunu kupine koji gori a ne sagoreva i čuo glas anđela Božijeg koji ga priziva: "Mojsije! Mojsije! Izuj obuću svoju s nogu svojih, jer je mesto gde stojiš sveta zemlja" (Izlazak 3,1-5). Na istom tom mestu gde danas stoji kapela posvećena Bogorodici-nesagorivoj kupini, verni pristupaju izuvajući obuću kao što je Gospod tražio od Mojsija.
Prognan od faraona, sa 40 god. došao je Mojsije na Sinaj i nakon što je proživeo tu još 40 udostojio se u dobi od 80 god. da vidi ovo čudo. Po prvi put u istoriji ljudskog roda Bog se javlja i otkriva se čoveku. Obukavši se u tišinu i mir pustinje, živeći kao pastir svoga tasta Madijamskog sveštenika Jotora, udostojio se Mojsij da čuje reči: "Ja sam Bog oca tvojega, Bog Avramov, Bog Isakov i Bog Jakovljev".
Biblija nam svedoči da je put ka obećanoj zemlji vodio preko Crvenog mora. Zalutavši, obreo se kod vodene prepreke ispred sebe, i faronove potere iza sebe, jer se faraon pokajao za dozvolu da pusti svu svoju radnu snagu da ode iz zemlje. Uzdajući se u zavet sa Bogom o izbavljenju svoga naroda, Mojsije udara štapom po moru, deli ga na dva dela i prelazi preko mora na Sinajsku goru. Tada Gospod zapoveda Mojsiju da se popne na vrh Horiv, gde mu daje zakone u kojima je bila sadržana sva istina, sačuvana u 5 Mojsijevih knjiga, u kojima se utvrđuje starozavetna veza Boga i čoveka. Mojsije je boravio 40 dana i noći na vrhu Horiv, koji se od tada zove i Mojsijev vrh. Za to vreme munje su sevale i oganj se dizao sa vrha, a kad se Mojsije spustio među narod noseći kamene ploče sa 10 zapovesti, lice mu se svetlilo neobičnom svetlošću pa ga je hrišćanska ikonografija prikazala kao mladića blistavog lica.
Obilazeći sveta mesta Hristovog života i stradanja, u potrazi za Časnim krstom na kome je raspet Gospod Isus Hristos, carica Jelena, majka cara Konstantina Velikog, stigla je i na Sinajsku goru. Na mestu gde se Mojsiju javio Gospod podigla je 330. godine kapelu posvećenu Bogorodici, nad istim tim grmom nesagorive kupine. Jer kao što je kupina gorela ne sagorevajući tako je Bogorodica nosila u utrobi svojoj oganj ovaploćenog Gospoda. Već u prvim hrišćanskim vekovima Sinajska pustinja biva mesto gde se mnogi hrišćani Egipta sklanjaju tražeći spas od mnogobrojnih nameta i progona idolopokloničkog Rima. Svedočanstvo o prisustvu velikog broja hrišćana i opis kapele carice Jelene donosi nam španska hodočasnica Eterija koja oko 380. godine posećuje ovo sveto mesto. Već od III v. postoje male manastirske zajednice okupljene na mestu nesagorive kupine, na Mojsijevom vrhu, u obližnjoj oazi Faran i na krajnjem jugu Sinajske pustinje. Život ovih zajednica, kao i mnogih pustinjaka, bio je izložen surovosti planinskih uslova i pretnjama mnogobrojnih razbojnika Arabijskog poluostrva sve do VI v. kada car Justinijan i carica Teodora daju da se uz kapelu carice Jelene izgradi crkva i konak za monahe, i da se sve to zaštiti monumentalnim utvrđenim zidom na četvorougaonoj osnovi i sa četiri kule osmatračnice. Za arhitektu bi određen Stefan iz Ailije, radovi su počeli 542. godine i trajali su sve do smrti Justinijanove.
Sagrađena je trobrodna bazilika od crvenog granita sa okolnih brda koja tokom svoje petnaestovekovne istorije nikad nije rušena ni osvajana i u kojoj se služba vrši od Justinijanovog vremena do danas. Krajem VI v. ukrašava se unutrašnjost crkve. U oltarnoj apsidi urađen je veličanstveni mozaik Preobraženja Gospodnjeg. Ovaj najsvetliji primer ranohrišćanske umetnosti bio je dugo nepoznat zbog nepristupačnosi i udaljenosti manastira. Nakon čišćenja koja su preduzeta sredinom prošlog veka zablistao je u punom sjaju. Za razliku od mozaika iz Ravene koji su postepeno obnavljani, svaka kocka sinajskog mozaika potiče iz Justinijanovog vremena. Neobična lepota i kvalitet njegove izrade svedoči da su majstori mogli biti samo iskusni umetnici carigradskih radionica. Predstava Preobraženja Gospodnjeg nije slučajno izabrana. Na potpuno zlatnoj pozadini prikazana je figura Hristova okupana u nestvorenoj svetlosti kako blagosilja u trenutku kada prvi put projavljuje svoju božansku prirodu. Desno od Hrista prikazan je prorok Ilija a levo Mojsije, a ispod nogu Hristovih su 3 apostola koji zaklanjaju lice pred božanskom svetlošću kojom Hristos zrači. Prisustvo starozavetnih ličnosti Mojsija i proroka Ilije u oltarskoj apsidi imalo je za sinajske monahe poseban značaj. Ispod mozaika, prislonjena na spoljašnji zid apside, nalazi se kapela Bogorodice i Nesagoriva kupina iz koje je anđeo Božji govorio Mojsiju (najsvetije mesto manastira), a na putu za vrh Horiv isposnica Proroka Ilije gde se on krio bežeći od nerazumne Jezavel. Ali istorijska povezanost nije glavni razlog postojanje scene Preobraženja u oltaru crkve jer su i Mojsij i prorok Ilija čuli glas Gospodnji a ne i videli njegov lik te su se tek Preobraženjem Gospoda na gori Tavor udostojili bogopoznanja. Scenu uokviruju medaljoni sa poprsjem apostola, jevanđelisata i starozavetnih proroka.
Manastirske riznice čuvaju najstarije enkaustične ikone koje su se izrađivale do VII v. a sačuvane sinajske potiču iz vremena kada je nastao i mozaik u oltaru. U VI v. izrađena je Ikona Hrista Pantokratra, najstarija sačuvana ikona Hristova. Sačuvane su i ikone, rađene u istoj tehnici, Sv.Petra, Bogorodice sa anđelima i svetim ratnicima i dr. Pored ovih neprocenjivih ikona u manastiru Sv.Katarine utočište su našle ikone iz celog vizantijskog carstva tokom dugog i pogubnog ikonoboračkog perioda. U periodu od 726-843. vizantijsko carstvo je prolazilo kroz žestoke teološke rasprave o ulozi ikone. U tom vremenu doneta je odluka o zabrani izrade i uništavanju već postojećih ikona sa likovima Hrista i svetitelja. Tako su mnogobrojne ikone iz Carigrada i celog carstva sklonjene unutar manastirskih zidova. Mnoge od sačuvanih manastirskih ikona su jedinstveni primeri umetnosti ikonoboračkog perioda jer je u to vreme sinajska umetnička radionica radila nesmetano. Na ruku ovome išla je činjenica da je Sinaj od VII v. prestao da bude deo vizantijske teritorije pa se ikonoboračke odluke nisu morale poštovati i sprovoditi. Ali arapska osvajanja VII v. naneli su Vizantiji nezalečive rane, niti je prelazak u arapske ruke na Sinaju bio bezbolan za hrišćansko stanovništvo. Obližnja oaza Faran gde se nalazila sinajska episkopija (o čemu svedoče mnogobrojne bazilike iz IV i V v. pronađene u nedavnim arheološkim iskopavanjima) prestala je da bude hrišćanski centar; stanovništvo je postradalo a Episkop je bio primoran da se skloni unutar manastirskih zidova. Od tada manastir Sv.Katarine postaje episkopija i najmanja je autokefalna celina u pravoslavnom svetu. U tim teškim vremenima za hrišćane Palestine i Egipta, pod najezdom ujedinjenih arapskih plemena islamske vere, 625.god. monasi odlaze kod proroka Muhameda u Medinu, da traže zaštitu za manastir i monahe u njemu. Tom prilikom dobijaju od Muhameda dokument o prorokovoj ličnoj zaštiti manastira; ovaj dokument je u mnogo navrata spasao manastir od islamskog razaranja. Prilikom jednog pohoda fatimidskog kalifa na manastir u XI veku monasi su poslali izaslanike pred kalifa sa pregršt blaga iz bogate manastirske riznice a tokom noći su srušili trpezariju i na njenom mestu sazidali džamiju sa minaretom koji se video daleko izvan manastira. To je bilo dovoljno da kalif odustane od pustošenja svetinje a minaret postoji i danas. Manastir je jedinstveno mesto gde se unutar manastirskih zidova nalaze hrišćanska i muslimanska bogomolja.
Sinajski manastir nije oduvek bio posvećen Sv. Katarini. Ova Svetiteljka je početkom IV veka, u vreme hrišćanskih progona hrabro svedočila veru hrišćansku a kako je dobro poznavala filosofiju, istoriju i paganske običaje zadala je velike muke svojim progoniteljima zbog čega su je svirepo mučili. Razapinjali su je na mlinske točkove, šibali, zatvarali dugo bez hrane i vode da se odrekne Hrista. A kako je sa mučilišta izlazila nepovređena posekli su je mačem oko 305.god. Iz njenih rana umesto krvi poteklo je mleko, a anđeli su njeno telo preneli na najviši vrh Sinajske gore. U IX v. jedan od sinajskih monaha usnuo je mesto na kome se nalazi sveto telo mučenostradalne Katarine na kome su ga kasnije pronašli i sagradili kapelu posvećenu svetiteljki a svete mošti preneli u manastir gde se i danas čuvaju. Od tada manastir postaje poznat pod imenom Svete Katarine.
Za manastir Sv.Katarine na Sinaju vezan je i deo srpske istorije. Pored najstarijeg sačuvanog srpskog psaltira koji se čuva u biblioteci poznato je da je manastir posetio i Sveti Sava.Tokom svoje druge posete Svetoj Zemlji 1234. proveo je časni post na Sinaju. Kraljica Jelena i srpski kraljevi Dragutin i Milutin pomažu ovaj manastir krajem XIV v. a Joanikije srpski postaje iguman manastira.
Danas se manastir nalazi u okruženju beduinskih plemena sa kojima deli nedaće pustinjskog života uzajamno se ispomažući. Već odavno stanovnici sinajske pustinje nisu hrišćani a po predanju potomci su porodica koje je naselio Justinijan na Sinaj u VI v. da štite manastir. Iako su tokom arapskih osvajanja primili islam ljubav prema manastiru su sačuvali. Čuvajući svoju veru zasađenu u sinajskoj pustinji od početaka hrišćanstva, zalivanu vekovnim trudom, iskušenjima i nedaćama uspeli su monasi sinajski da odgaje cvetove pustinjske koji miomirišu kroz celu istoriju pravoslavne crkve. Sv. Jovan Lestvičnik, koji je u manastiru pisao "Lestvicu ", Sv. Anastasije Sinajski, Sv. Grigorije Sinajski, koji je je na Svetoj Goru i Balkanskom poluostrvu zasadio seme isihazma, samo su deo tog nasleđa zajedno sa svetim ocima koji danas žive u manastiru Sv. Katarine. Njihovim svetim molitvama neka da Bog da se i mi utvrdimo u ljubavi, veri i trpljenju.
Autor:Zorica Rašković
