Teško pristupačan kanjon reke Vratne poznat je od davnina po kamenim kapijama i neobičnim virovima, čudom prirode. To su kameni lukovi ili kapije, iznad reke koji su u dalekoj prošlosti nastali urušavanjem pećina tunelskog tipa. Geografi ova kamena čudesa nazivaju prerastima.

Prva kapija udaljena je oko 200 metara od srednjovekovnog manastira, a prvi detaljan opis ovog područja ostavio je Austrijanac Feliks Kanic, cuveni balkanolog i veliki prijatelj srpskog naroda. Ubrzo je tu stigao i naš geograf Vladimir Karić (1887) a potom i rodonačelnik savremene srpske geografije Jovan Cvijić (1885).

Profesori Geografskog fakulteta u Beogradu dr Dragutin Petrović i dr Dušan Gavrilović utvrdili su u međuvremenu da je Mali prerast dugačak 15 metara, širine 30 i da je visina njegovog otvora 34 a dubina svoda deset metara. Veliki prerast, ili druga Vratnjanska kapja, ima dužinu 45 metara, širinu 23, visinu 26 i dubinu svoda 30 metara, a Suvi prerast ima dužinu od 34 metra, širinu 15, visinu 20 i dubinu svoda deset metara. Ovaj treći je najmanje pristupačan i mlađi od prva dva. Istovremeno, on je i najlepši i najizazovniji za istraživace.

U blizini trećih kapija otkrivene su tri do sada neistražene pećine. Reč je o "pravim draguljima prirode". Detaljna istraživanja ovih pećina tek predstoje, ali utvrđeno je, kažu speleolozi, da je pećina najbliža trećoj kapiji dugačka oko 400 metara, druga je nešto kraća ali atraktivnija, jer u sebi skriva malo jezero neobične lepote. Treća pećina je izuzetno velika i komplikovana, isprepletana brojnim hodnicima i tunelima.