Hadži Prodanova pećina je dobila ime po Karadjordjevom vojvodi, Hadži Prodanu Gligorijeviću koji je u pećinu sklanjao zbegove.
Nalazi se u dolini Rašćanske reke, pa je zbog toga zovu i "Rašćanska pećina". Raniji naziv "Šljepaja". Udaljena je 7 kilometara od Ivanjice na putu za Guču, na nadmorskoj visini oko 600 metara.
Ispitana dužina pećine je oko 400 metara i sastoji se od dva sprata. Donji sprat pored glavnog ima i dva sporedna kanala. Ulazni deo pećine je širine oko 3 metra i završava se suženjem iza koga se nalaze prostrane dvorane koje su dugačke oko 50 metara i široke oko 15 metara. Desna strana ove dvorane pokrivena je bigrenim salivom i serijom plitkih bazenčića. U centralnom delu dvorane nalaze se debeli stalaktiti i stalagniti, a na stranama moćni salivi kao okamenjeni vodopadi. Dvorana se završava sa dva manja prodora - procepa. Gornji sprat počinje iz dvorane glavnog kanala i ispunjen je raznobojnim i raznovrsnim nakitom.
foto:panacomp
U Hadži Prodanovoj pećini je, ekipa studenata na čelu sa profesorom Biološkog fakulteta Beogradskog univerziteta dr. Božidarom Ćurčićem, pronašla 25 novih vrsta pećinskih životinja i insekata, koje u svetu, ili nisu poznate ili su retke.
U periodu izmedju 9 i 30. juna 2003. godine u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva, sprovedena su zaštitna arheološka iskopavanja u pećini. Istraživanja su realizovana u saradnji Filozofskog fakulteta i Narodnog muzeja u Beogradu, a u njima su učestvovali i stručnjaci Geografskog fakulteta u Beogradu, Istorijskog instituta u Beogradu kao i studenti arheologije iz Beograda.
Prilikom iskopavanja u površinskom sloju i recentnom ukopu na samom ulazu u pećinu nadjeni su fragmenti keramike iz starijeg gvozdenog doba, "Basarabi kompleks", zatim u geološkom sloju 2, konstatovani su okresani kameni artefakti koji pripadaju gravetijenskom ili epigravetijenskom tehnokompleksu i pripadaju vremenu 20. ili 10. milenijuma pre n.e, mladji horizont u geološkom sloju 5, ispitanom na površini od svega 2 m2, otkriveni su nalazi srednjeg paleolita i nije mladji od 40-og milenijuma pre n.e; stariji horizont, kao i velika količina kostiju pleistocenskih životinja.
Nalazi od kristala kvarca nisu karakteristični, kako za srednji tako i za rani gornji paleolit pa bi Hadži Prodanova pećina mogla da predstavlja jedno od najstarijih nalazišta u svetu na kome se javljaju artefakti od ovog materijala.
2004. godine, pronadjeno je oko šezdesetak predmeta starih od 40 do 45 hiljada godina p.n.e. U pitanju su ostaci materijalne kulture neandertalaca. Većina pronadjenih alatki je napravljena od kvarca. Pronadjeni su kristali kvarca što je retkost u Evropi, kao i alatka od gorskog kristala koja je svedočanstvo o duhovnom životu neandertalaca tj. o njihovom osećaju za lepo.
Pećina je bila privremeno stanište lovaca - neandertalaca i pećinskog medveda čija je lobanja, brojne kosti i zubi pronadjeni u pećini.
Hadži Prodanova pećina ulazi u malobrojna višeslojna paleolitska nalazišta na centralnom Balkanu i pruža veliki potencijal za buduća istraživanja.
Hadži Prodanova pećina predstavlja kombinaciju važnog turističkog, speleološkog i arheološkog objekta.
Iznova je sagradjena porušena crkva ispred pećine poznatija kao "Adžijina" koja je prvi put sagradjena 1909. godine i posvećena Arhangelu Mihailu, a u narednom periodu predstoji unutrašnje uredjenje i otvaranje Hadži Prodanove pećine za posetioce.
