Na 18 kilometara jugoistočno od Beograda, idući vijugavim asfaltnim putem ka vrhu, na 511m nadmorske visine, pronaći ćete idealno mesto za predah od svakodnevne beogradske vreve, a pogled koji će vas ostaviti bez daha očaravao je i ljude koji su pohodili ove prostore vekovima unazad. Krajem 2007.godine još je i knez Miloš shvatao njen veliki značaj, stavivši je pod zaštitu države 1859.godine. Skupština grada Beograda je proglasila Avalu zaštićenim prirodnim dobrom, sa ukupnom površinom od 489 hektara.
Na zaštićenom području ima oko 600 biljnih vrsta. Mnoge su lekovite, a neke predstavljaju prirodne retkosti, kao zlatan, zelenika i zanovet. Obrasla listopadnom i četinarskom šumom, pravo je mesto za odmor i rekreaciju. Ovde ćete pronaći nekoliko ugostiteljskih objekata: hotel Avala, planinarsko odmaralište Čarapićev brest i najpoznatiji među njima, čuveni Mitrovićev dom, sagrađen davne 1933. godine. Ime je dobio po Dušanu Špirti Mitroviću, lekaru i dobrovoljcu na Solunskom frontu, koji je bio zaslužan za njegovu izgradnju, kao i za razvoj planinarstva u Srbiji. Pored planinarskog doma u čast istaknutom vojskovođi iz Prvog srpskog ustanka, Vasi Čarapiću, nalazi se spomenik, na mestu gde su se okupljali ustanici.
Na mestu gde se nekada nalazio srednjovekovni srpski grad, Žrnov, koji je kontrolisao prilaz gradu, danas se nalazi jedan od prepoznatljivih simbola – Spomenik Neznanom junaku. Delo Ivana Meštrovića, izgrađen od jablaničkog granite, podignut je na inicijativu kralja Aleksandra I Karađorđevića, u slavu mnogobrojnih žrtava palih za odbranu svoje zemlje. Neznani junak je zapravo bio srpski vojnik koga su 1915. nemački vojnici pronašli i sahranili kraj ostataka starog grada, postavljajući kao spomen obeležje drveni krst sa natpisom na nemačkom jeziku, jedan nepoznati srpski vojnik ( ein unberannter serbishen Soldat). Po završetku rata na tom mestu su meštani podavalskih sela podigli manji kameni spomenik u obliku krsta. Kralj Aleksandar Prvi Karađorđević naredio je iste 1934.godine, kada je ubijen u Marselju, da se miniraju ostaci starog utvrđenog grada, od koga posle svih viševekovnih razaranja ne beše ostalo mnogo. Njegovi tragovi, ipak, bili su dosta vidljivi u trenutku kada je kralj rešio da raščisti teren da bi dobio plato na kome će izrasti delo čiji završetak gradnje neće dočekati. Prenos kostiju neznanog junaka iz starog groba u mauzolej i njegovo osvećenje obavljeni su na Vidovdan 1938.godine.
Pre turskog vremena i planina se zvala Žrnov, po velikim žrvnjevima za obradu kamene rude iz rudnika koji su postojali u podnožju. Prvi poznati rudari bili su Skordisci, mešavina Srba i jednog keltskog plemena, koje su privukla bogata nalazišta raznih ruda – srebra i žive. I danas Avalu pohode oni kojima je zanimljiva istorija rudarstva, tragači za plemenitim metalima i arheolozi, koji se nadaju da će na njenim padinama i oko spomenika pronaći vredne arheološke ostatke.
Na mestu gde se nekada nalazio grad Žrnov vidljivih ostataka danas nema. Podaci o izgledu tvrđave danas su dostupni jedino u vidu zapisa starih hroničara, radova Aleksandra Deroka i nekoliko fotografija koje se nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu.
Zašto je kralj Aleksandar Prvi tako lako žrtvovao Žrnov, dragocen i jedinstven istorijski spomenik radi drugog, takođe značajnog, koji je mogao biti podignut i na nekom drugom mestu – pitanje je na koje već godinama mnogi pokušavaju da nađu odgovor. U putopisima Evlije Čelebije, Žrnov je opisan kao jedno od šest najznačajnijih utvrđenja u Srbiji, zbog čega je njegov nestanak sa lica zemlje izazvao veliko uzbuđenje u javnosti, iako je sam proces miniranja izveden u tišini. O tome nije smelo ni da se priča, a kamoli da se piše. Jedino objašnjenje za takav nemilosrdni postupak može se pronaći u činjenici da je kralj Aleksandar bio jugoslovenski, a ne samo srpski kralj, pa je u skladu sa tim starosrpski grad Žrnov žrtvovao spomeniku u obliku piramide, koji svojim karijatidama, ženskim figurama u različitim nacionalnim nošnjama, simbolizuje šest banovina Kraljevine Jugoslavije.
U neposrednoj blizini mauzoleja nalazi se Spomenik sovjetskim ratnim veteranima, poginulim u avionskoj nesreći 1964.godine. Delegacija od 33 člana sovjetske vojne delegacije, među kojima Sergej Birjuzov, maršal Sovjetskog saveza i narodni heroj Jugoslavije i general-pukovnik Vladimir Ždanov koja je preživela tolike bitke i ratne strahote, nastradala je prilikom dolaska na proslavu dvadesetogodišnjice oslobođenja Beograda. Ironija života! Spomenik je podignut godinu dana kasnije.
Neprikosnoveni simbol, ne samo Avale, već i čitavog Beograda jeste ponovo izgrađeni Avalski toranj. Prvobitni telekomunikacioni toranj pušten je u rad davne 1965.godine sa visinom od 202,87 metara, kao remek delo srpske arhitekture bio je vidljiv sa svih prilaza Beogradu. Kao najviša građevina na Balkanu, bio je jedini toranj na svetu koji je za presek imao jednakostranični trougao, simbolišući na taj način srpski tronožac za sedenje. Projektovali su ga arhitekti Uglješa Bogunović i Slobodan Janjić, sa konstruktorom, Milanom Krstićem. Oko stotinu građevinara radilo na ovom projektu celih pet godina, ugradivši u njega više od 4000 tona armiranog betona. Vrhunac u izgradnji tog najlepšeg TV predajnika u Evropi u to vreme predstavljala je postavka 60 metara visoke antene, teške oko 25 tona. Na gondoli, na 118m visine, nalazio se neko vreme i restoran. Iako je delovao pomalo nestabilno i lelujavo, oslonjen na tri tanke noge, odolevao je svim vremenskim nepogodama, jakim košavama i zemljotresima, ali nije uspeo da preživi 29.april 1999.godine, kada je srušen u NATO agresiji.
Imajući u vidu da je toranj bio jedna od bitnih znamenitosti grada doneta je odluka da se toranj obnovi, a sa uklanjanjem ostataka razrušene građevine započelo se u maju 2005.godine, da bi se sa izgradnjom započelo početkom 2007.godine. Uprkos mnogim preprekama, toranj je završen u oktobru 2009. a svečano je otvoren 21. Aprila 2010.godine, kao replika svog prethodnika, sa ukupnom visinom od 204,57 metara, sa dva lifta, koji kroz stablo stuba vode do gondola, fantastičnim vidikovcem na 122,64.metru visine i sa kafe barom na 119,20m. Maksimalan broj osoba na vidikovcu je 16, a vreme zadržavanja je 15 minuta.Iz Turističke organizacije Beograda napominju da toranj neće raditi ako je brzina vetra 13 metara u sekundi ili veća.
Ova planina, iako tek malo viša od brda, predstavlja svojevrstan užitak i za najraznovrsnije sportske aktivnosti. Ovde je još davne 1929. održano prvo takmičenje u Srbiji u smučarskom trčanju, na 8 km, kao i prvo smučarskо prvenstvo održano neposredno po završetku Drugog svetskog rata. Tradicionalni tabor planinara, koji se svake godine održava u organizaciji Službe vodiča izleta i pohoda i okuplja ljubitelje planinarenja ne samo iz Srbije, nego i iz susednih zemalja, podrazumeva skup različitih aktivnosti: pešačke ture sa obnovom markacija, ishranu u prirodi, školu vodiča izleta i pohoda u letnjim uslovima, planinarska predavanja, kao i takmičenja u slobodnom penjanju, planinskom trčanju i planinarskoj orijentaciji.
Čini nam se da prethodni toranj, kao ni ostale atraktivnosti ovog izletišta, nisu bili iskorišćeni u turističke svrhe, što je greška koju sada pokušaju da isprave udruženim snagama brojne saobraćajne i turističke ustanove. Turistička organizacija Beograda uvrstila je obilazak Avale u svoju ponudu razgledanja grada i okoline, u saradnji sa saobraćajnim preduzećima koji obezbeđuju potpuni užitak vožnjom u otvorenim turističkim autobusima. Svakodnevno ga posećuju brojne ekskurzije osnovaca i srednjoškolaca iz unutrašnjosti Srbije, a strani turisti su oduševljeni spojem prirodnih i kulturnih lepota na jednom mestu, uz vidikovac odakle se vidi, kako kažu, cela Šumadija.
