Iako je tvrđava prva pomisao koja nam, pri pomenu Kalemegdana, na pamet dođe, želeli bismo da to Beograđanima i njihovim gostima, što češće, bude mesto za uživanje, opuštanje i razmišljanje o lepšim stvarima, nego što su to bitke i ratovi, kojih je na ovim prostorima bilo više nego dovoljno.

Kalemegdan je najveći beogradski park i najznačajniji kulturno - istorijski kompleks u kome dominira Beogradska tvrđava. Plato oko tvrđave, koji je krajem 19. veka pretvoren u park, tokom vekova je bio mesto na kome se osmatrao i sačekivao neprijatelj, pa je zbog toga i nosio ime Kalemegdan složenica od turskih reči kale - tvrđava i megdan - borba. Turci su Kalemegdan nazivali i fićir bajir - breg za razmišljanje.

TVRĐAVA

Kada su Rimljani došli na ove prostore, zatekli su na teritoriji današnjeg Beograda keltsko naselje Singidunum, ali ne na mestu Kalemegdana. Radi zaštite od sve češćih upada varvarskih plemena, Rimljani počinju da grade prve bedeme, koji su tokom II veka prerasli u prvo utvrđenje. Posle podele Rimskog carstva, tvrđava je ušla u sastav Istočnog rimskog carstva pod imenom Singidon. Izgrađena od belog kamena i uzdignuta na steni, tvrđava je dominirala nad ravnicom, zbog čega joj Srbi daju naziv Beli Grad, odnosno Beograd. Najstariji zapisi koji pominju ovo ime grada potiču iz 878. godine.

Tokom narednih vekova tvrđavom su upravljali Vizantinci, Bugari i Mađari. Srpski car Dušan i knez Lazar pokušavali su da zauzmu grad, ali bez uspeha. Ugovorom sa Mađarima, 1403. godine, despot Stefan je dobio Beograd, ali je bilo predviđeno da posle njegove smrti grad bude vraćen Mađarima. Tada je Beograd prvi put postao prestonica Srbije. Za vreme vladavine despota, a i kasnije od strane Mađara, tvrđava je znatno ojačana zbog stalne opasnosti od Turaka. Turci su grad opsedali više puta. Prvi put 1440. godine pod vođstvom Murata II. Nisu bili uspešni ni 1456. pod vođstvom Mehmeda II Osvajača, koji je tri godine ranije osvojio Carigrad i tako sa geografske karte izbrisao hiljadu godina dugu vizantijsku državu. Osvojili su ga tek 1521. godine pod vođstvom Sulejmana II Veličanstvenog. Kalemegdan je naizmenično bio u rukama Austrijanaca i Turaka, sve do 1807. godine, kada su ga na kratko osvojili srpski ustanici. Grad je konačno predat Srbima 1867. godine, nakon čega tvrđava gubi vojni karakter i počinje da se pretvara u park. Tokom Prvog svetskog rata i austro-ugarskog granatiranja uništene su skoro sve zgrade u unutrašnjosti tvrđave, a i bedemi su pretrpeli velika oštećenja.

Tvrđavu čine dva dela :

- Gornji Grad - koji obuhvata prostor nekadašnjeg rimskog kasturma, vizantijskog kastela, Despotovog Grada i kasnija artiljerijska utvrđenja,
- Donji Grad - koji obuhvara Zapadno podgrađe kralja Milutina i Despotovo podgrađe na obali.

Na tvrđavi se razlike mogu uočiti i po načinu i po materijalu gradnje:
- beli delovi su vizantijski i srpski srednjevekovni sloj gradnje po kome je grad i dobio ime,
- crveni delovi su austrijski i otomanski slojevi sagrađeni kasnije.

Tragovi rimskog kastruma se mogu videti u tragovima, kao veliki tesani blokovi kamena u osnovama severnog i zapadnog bedema Gornjeg Grada.

Tokom duge i krvave istorije Beograd je rušen više od 40 puta, što se može videti i danas na zidovima tvrđave. Najočuvaniji deo nekadašnjeg Despotovog Beograda je severoistočni deo Gornjeg Grada, koji čine Despotova kapija sa kulom i Zindan kapija. Značajni ostatak je i ceo istočni bedem Gornjeg i Donjeg Grada, sa ostacima Istočne kapije Donjeg Grada, kao i severni bedem Gornjeg Grada. Nedaleko od Defterdareve kapije se mogu videti i temelji ulazne kule i bedema Despotovog Grada sa nosačima mosta preko koga se nekada ulazilo u Grad.

PARK

Prema rečima Sigfrida Kapera, češkog književnika, koji je oko1850. godine, putovao kroz Beograd, "gradsko polje je pružalo žalosnu sliku". Oko tvrđave uopšte nije bilo zelenila, a prostor je bio zapušten i prljav. Bedemi tvrđave i savska padina bili su obrasli divljim rastinjem. U takvom stanju je Kalemegdan bio prilikom njegove predaje Srbima 1867. godine. Po nalogu kneza Mihaila Obrenovića je 1867.godine započelo preuređivanje platoa oko tvrđave u park. Prema nacrtima prvog srpskog urbaniste Emilijana Josimovića u delu Objašnjenije predloga za regulisanje onog dela Beograda što leži u šancu zasađeno je drvaće i prateće zelenilo. Potrebne sadnice su izvađene iz šumskog podmlatka u Košutnjaku. Još i danas je u životu nekoliko lipa posađenih tada. 1890. godine, kada je vojska predala park na upravu Beogradskoj opštini započelo je plansko uređenje Kalemegdana.1905.godine, kreditom, koji je za uređivanje Malog Kalemegdana uzeo tadašnji gradonačelnik Beograda Nikola Pašić, park je proširen na prostor današnjeg zoološkog vrta. 1931. godine je park proširen i na prostor Gornjeg grada.
Do prosecanja Savskog šetalista, 1886. godine, sprovedeno je jos jedno veće sađenje zelenila. V. Karić 1887. godine opisuje Kalemegdan i ističe divotan pogled na sve strane i pun zanimljivosti.

Prvi poznati planski dokument o uređenju parka nalazi se u planu Beograda iz 1870. godine. Tu je Veliki Kalemegdan predstavljen mrežom krivolinijskih staza, sa gradskim zidinama i spontano razvijenim stazama na Malom Kalemegdanu, koji se protezao gotovo do dunavske obale.

Kada su vojne vlasti, 1890. godine, predale Veliki Kalemegdan na upravu Beogradskoj opštini počinje njegovo plansko uređivanje i podizanje parka. U to vreme se društveni zivot iz grada prenosio u gradski park, koji je imao svoj zivot i svoje zanimljivosti. Nedeljom i praznikom je vojena banda za posetioce svirala vesele potpurije i vojne marševe..
Autorom projekta Velikog Kalemegdana, smatra se arhitekta Milan Kapetanović, profesor Velike škole. Ovo rešenje živelo je do 1914. godine. Tokom tog perioda Mali Kalemegdan je i dalje bio zapuštena livada. Na kraju 19. veka, raspisan je konkurs za uređenje Malog Kalemegdana, po kome je uređenje ovog dela parka povereno arhitekti Jelisaveti Nacić.
Za vreme II svetskog rata Kalemegdan je pretrpeo velika oštećenja, a stotine primeraka starog drveća i deo tvrđave su bili uništeni bombardovanjem. Tek od 1950. godine su započeti radovi na obnovi parka koji traju do danas. U njemu su izgrađeni mnogi novi objekti, parkovsko, arhitektonski i skulpturalni. Otvoren je Vojni muzej, Muzej Šumarstva i lova, izložbeni paviljon Cvijeta Zuzorić, postavljene su biste naših velikana i brojne skulpture koje obogaćuju prostor parka.

Najupečatljiviji među njima, pobednik, je rad vajara Ivana Meštrovića. Prvobitno je bilo planirano da bude posvećen pobedi srpske vojske u Prvom balkanskom ratu i oslobađanju južnih srpskih krajeva od petovekovne turske okupacije. Kako se do njegovog postavljanja 1928. godine dogodio Prvi svetski rat, spomenik je dobio novo značenje, pa muškarac simbolizuje preporod do koga u Srbiji dolazi nakon kraja turske i austrijske carevine. Muškarac u levoj ruci drži sivog sokola, koji pazi da zle okupatorske sile ne vaskrsnu, a u desnoj drži mač kao opomenu.

U tvrđavskim rovovima uređene su terase sa sportskim igralištima, tako da je Kalemegdan primio mnoge karakteristike centralnog gradskog parka. 1991. godine je od crkve Svete Petke prema Donjogradskom bulevaru uređeno novih 6,5 ha zelenog prostora, koji predstavlja vezu između Opservatorije i ušća dveju velikih reka.

Svojim izuzetnim položajem, značajnim objektima, spomenicima, rekreativnim prostorima i nadasve svojom istorijom, Kalemegdan stalno privlači mnogobrojne domaće i strane posetioce svih uzrasta da u njemu nađu odmor i zabavu, kao i mnogobrojne zaljubljenike u prirodu i istoriju da istražuju njegovu prošlost i oplemenjuju sadašnjost.

Svet turizma