Oblast Duklje, čiji su naziv Srbi nasledili iz rimskog vremena, činilo je devet župa, i to Lješko polje, Podlug (Gornja i Donja Zeta, današnja Podgorica), Gorska (planine istočno od Zete), Kupelnik i Oblik na Skadarskom jezeru, Crmnica, Grbalj, Budva i Pripratna između Ulcinja i Bara. Gorska župa je obuhvatala današnju oblast plemena Kuči i grad Medun.

Podaci o Duklji sedmog i osmog veka veoma su oskudni. Mahom su u pitanju crkveni, i to nadgrobni natpisi, koji ništa ne govore o političkoj istoriji. Period devetog veka je delimično obuhvaćen hronikom vizantijskog pisca Jovana Skolice iz jedanaestog veka, kao i "Žitijem Svetog Vladimira", na koje se za ovaj period naslanja "Barski rodoslov". Gospodar Duklje krajem desetog veka je Jovan Vladimir, čiji se politički autoritet, istina s nejednakim intenzitetom, širi na sve srpske zemlje. Vladimir je 990. godine uputio poslanike vizantijskom caru tražeći pomoć da Duklju odbrani od bugarskog cara Samuila. Arapi su usput zarobili njegove poslanike, a Vizantinci su ih otkupili. Samuilo je Duklju napao 997. godine, kneza Vladimira opsedao u Obliku na Tarabošu, a istovremeno udario na Ulcinj. Oblik je pao, Vladimir se predao i zatočen je u Prespi. Ulcinj se održao sa vizantijskim posedom, ali je Samuilo spalio Kotor i Dubrovnik, prodirući sve do Zadra, a na povratku je prošao kroz Bosnu i Rašku. U zatočenog Vladimira zaljubila se Samuilova kćerka Kosara, pa je srpski knez postao carev zet, i car mu je dodelio "zemlju i kraljevinu njegovih otaca i cijelu dračku zemlju." (str. 382.) Pored Duklje, Vladimir je pod svojom vrhovnom vlašću imao i sve druge srpske zemlje, kojima Samuilo nije direktno upravljao. Nepoznato je da li je Jovan Vladimir zaista i kako krunisan za srpskog kralja, ili ga je samo narodna tradicija tako prozvala na osnovu činjenica da je bio opštesrpski vladar. Samuilo je umro 1014. godine, a njegovog sina cara Radomira ubio je posle godinu dana sinovac Vladislav. U dogovoru sa ohridskim arhiepiskopom car Vladislav je namamio Jovana Vladimira da dođe u Prespu, gde ga je 1016. godine na prevaru ubio, planirajući da zauzme Duklju i celu Srbiju. Međutim, poginuo je 1018. godine u sukobu sa vizantijskom vojskom kod Drača, a njegova država je propala.

Duklja je kroz jedanaesti vek dominirala celim Srpstvom i davala je opštesrpske vladare. Godine 1042. pobedila je vizantijsku vojsku kod Bara, obezbeđujući tako samostalnost. Prethodno je, nakon pogibije Jovana Vladimira, njegov stric Dragomir 1018. krenuo s vojskom iz Travunije da zauzme Duklju. Kotorani su ga ubili u tivatskoj crkvi, jer su gradski patriciji romanskog porekla želeli da ostanu u sastavu Vizantije. Dragomirova udovica Dragimira, na vest o muževljevoj smrti, krenula je trudna svome ocu raškom velikom županu Ljutomiru. Ali, otac joj je umro neposredno pred njen dolazak, pa je s majkom krenula ujaku, bosanskom banu. Usput je kod Foče rodila sina Dobroslava. Vlast u Duklji je preuzeo pod nejasnim okolnostima Vojislav, vrlo blizak Vladimirov srodnik, za koga se kaže i da je Samuilov nećak. Srodstvo je toliko blisko i nesumnjivo da Pop Dukljanin zbunjeno izjednačuje tek rođenog Dobroslava i Vojislava. Vojislav od 1034. godine počinje borbu za nezavisnost od Vizantije, koju smo prethodno prikazali. On uskoro postaje nesporni opštesrpski vladar, a dukljanska istorija predstavlja osnovni tok svesrpske istorije sve do smrti kralja Bodina 1101. godine, kad vodeću ulogu preuzima Raška, već uveliko pod gospodarenjem istovetne, dukljanske dinastije. Već je Vojislav kontrolisao sve srpske zemlje do Taglice. Vizantijski izaslanici su nagovorili humskog kneza Ljutovida, raškog župana i bosanskog bana da se dignu protiv Vojislava. Njihova udružena vojska, predvođena Ljutovidom, krenula je na Vojislava preko Travunije, dok ga je sinhronizovano napadala vizantijska vojska iz pravca Skadra. Vojislav je do nogu 1043. godine potukao Vizantince i ostatke njihove vojske gonio sve do reke Drine. "Rat je nastavljen protiv zahumskog kneza Ljutovida. Operacije je vodio Vojislavljev sin Gojislav, koji je sproveo svoje odrede preko Konavala do brda Klobuka kod Trebinja. Tada je poslao veći broj izranjavanih grčkih zarobljenika Ljutovidu, da bi se posijao strah među vojskom okupljenom na Khlobuku. Ovo, po piscu 'Barskog rodoslova', nimalo nije zbunjivalo Ljutovida, već je on izazvao Gojislava na dvoboj. Ljutovida i Gojislava su na dvoboj pratila po tri vojnika. Jedan od saboraca Gojislava, Udobic, oborio je Ljutovida sa konja, što je izazvalo paniku u Ljutovidovoj vojsci, iako je Ljutovid i pored rana uspeo da pobjegne." (str. 389.) Te pobede su dugoročno učvrstile Vojislava i njegove saveznike, "Duklja postaje matična oblast svih srpskih zemalja. Ovu prednost ona će sačuvati, i pored unutrašnjih kriza i vizantijskih napada, sve do definitivnog uspona Raške pod Nemanjom i zauzeća Duklje." 

Po "Barskom rodoslovu", Vojislava je neutvrđene godine nasledio sin Gojislav, dok su njegova četiri brata dobila odgovarajuće feudalne posede, a majka je održavala slogu među braćom. Sam Gojislav je zajedno s najmlađim bratom Predimirom direktno upravljao Travunijom, ali se nijedan brat nije kraljem nazivao, nego kneževima, poštujući i dalje majku kao kraljicu. Gojislava su uskoro ubili travunski zaverenici koje je predvodio velikaš Domanek i uz pomoć Vizantinaca odmetnuo celu oblast. Braća su postigla sporazum i zaklela se da će Radoslav i njegovi naslednici biti gospodari zete i Travunije kad je zauzmu. Mihailo je došao na presto posle majčine smrti. Kad je ostao udovac, oženio je rođaku vizantijskog cara, što mu je bitno doprinelo da sredi odnose sa Vizantijom. Onda je prekršio sporazum sa Radoslavom i Zetu prepustio na upravu svom najstarijem sinu iz prvog braka Vladimiru. Ukupno je Mihailo imao jedanaest sinova, od kojih su Vladimir i Bodin osvojili Rašku, da bi je kralj na upravu poverio sinu iz drugog braka Petrislavu. U vreme makedonskog ustanka 1072. godine, predvođenog plemićem Đorđem Vojtjehom, pobunjenici traže od Mihaila da im se stavi na čelo, a on šalje sina Bodina. U Prizrenu je Bodin krunisan za cara pod imenom Petar i tako proglašen za Samuilovog naslednika, ali je morao narednih godina da ratuje i sa Grcima i sa Bugarima. Posle velikih početnih uspeha, Vizantinci su ga zarobili i odveli u zatočenje. Kralj Mihailo je vešto organizovao njegovo oslobađanje i vraćanje u otadžbinu.

Mihailo je verovatno umro 1082. godine i njegov sin Bodin je tada postao srpski kralj. Pop Dukljanin tvrdi, ali to drugi izvori uopšte ne pominju, da je Mihaila na kraljevskom prestolu nasledio brat Radoslav, pa se posle izvesnog vremena Bodin pobunio, te Radoslava i njegovih osam sinova proterao u Travuniju, da bi tamo ostali kao oblasni gospodari. Bilo kako bilo, Bodinovi stalni sukobi sa Radoslavljevim naslednicima realna su istorijska činjenica. Prvi barski arhiepiskop Petar posredovao je u mirenju, što je Bodinu omogućilo da obnovi vlast nad Raškom i Bosnom, gde je za župana u Raškoj postavio sebi odane srodnike Vukana i Marka i Stevana za kneza u Bosni. Verovatno je reč o sinovima Bodinovog brata Petrislava. Bodin je imao mnogo problema sa sinovima svoga strica Branislava, pa je i sa Dubrovnikom zaratio kad su se oni tamo sklonili. Dubrovačke hronike beleže da je 1004. godine bosanski kralj (zapravo knez) Stevan opsedao grad, po Bodinovom pozivu. Istorijski izvori beleže da je Bodin tada zauzeo Dubrovnik i u njemu dozidao jednu tvrđavu u kojoj je ostavio svoju posadu. Posle nekoliko godina, zapovednik je tvrđavu predao Dubrovčanima i zauzvrat od njih dobio plemićki status, pa od njega vode poreklo dubrovački vlastelini Gradići.

Posle Bodinove smrti vlast je preuzeo njegov sin Mihailo, ali nije uspeo da se stabilizuje zbog velike mržnje koju je narod pokazivao prema njegovoj majci Jakvinti. Došlo je do pobune u kojoj je za kralja proglašen Bodinov brat Dobroslav. Vizantijski car je kao pretedente isturio braću i sinove kneza Branislava, koji su živeli u izbeglištvu u Carigradu. Međutim, Branislavljev brat Gojislav je ostao u Draču gde se oženio, a drugi brat Kočepar otišao je kod raškog župana Vukana i animirao ga na savez protiv Dobroslava. Vukan je krenuo na Duklju i pobedio Dobroslava u bici na Morači, zarobio ga i odveo u Rašku. Na vlast u Duklji postavio je Kočepara, ali ga je uskoro naterao da beži u Bosnu, da bi se skrasio u Zahumlju i tu umro. Za novog dukljanskog vladara Vukan je postavio svoga zeta Vladimira, unuka kralja Mihaila, sina Bodinovog brata Vladimira. Kraljica Jakvinta i njen sin Đorđe su otrovali kralja Vladimira lažno optuživši Dobroslava da je to učinio, iako je on bio u tamnici u Skadru. Na vlast u Duklji je 1118. godine došao Bodinov sin Đorđe, ali ga je uskoro svrgla vizantijska vojska, prethodno ga vojno porazivši, i na vlast dovela Grubešu, sina kneza Branislava, koga je Đorđe držao u skadarskoj tamnici.

Svrgnuti kralj Đorđe je pobegao u Rašku, a njegova majka Jakvinta je odvedena u Carigrad gde je umrla. Godine 1125. raška vojska je krenula na Duklju i pobedila Grubešu kod Bara. Na presto je vraćen Đorđe. Uskoro je Đorđe napadao Rašku da bi oslobodio iz zatočenja župana Uroša I, koga je svrgla vlastela. Uspeo je u tome, ali je Duklja zauvek svoj primat među srpskim državama prepustila Raškoj. Đorđe je i dalje imao problema sa svojim mnogobrojnim srodnicima, pretendentima, posebno sa Vladimirovim sinovima, a neke od njih je i oslepeo. Međutim, Gradihna, Dragihna i Prvoš uz pomoć vizantijske vojske potukli su Đorđa pod gradom Oblikom. Protiv Đorđa su krenuli i Rašani, pa je on u tvrđavi Oblun zarobljen, odveden u Carigrad gde je umro u tamnici. Narodni sabor je potom izabrao Gradihnu za kralja. Gradihnin naslednik je bio njegov sin Radoslav, koga je za dukljanskog kneza postavio vizantijski car Manojlo Komnen. Ne zna se tačno koje je to godine bilo, ali je car Manojlo živeo do 1180. godine. Verovatno pre 1149. godine, jer drugi izvori govore da je tada, za vreme dukljanskog kneza Radoslava, raški župan Desa držao Travuniju, Zahumlje i veći deo Zete. Za Desu se ne zna pouzdano da li je sin ili brat prethodnog raškog velikog župana Uroša II, ali je on imao snažna uporišta i u Duklji, pa se vlast dukljanskog kneza Radoslava svela samo na Kotor i Skadar i njihov primorski pojas. Vizantija je 1150. godine povratila dominaciju nad Raškom iskoristivši sukobe Dese i Uroša II. Car je presudio u sporu da Uroš bude veliki župan, ali je Desa zadržao vlast u Travuniji i Zeti, a uskoro je obnovio metež u Raškoj, ugrožavajući vizantijske pozicije. Takva je situacija potrajala sve do dolaska Stefana Nemanje.

Ratujući protiv Vizantije, Nemanja je zauzeo i Duklju i sve njene primorske gradove između 1181. i 1186. godine, pojavljujući se, kao potomak kneza Vojislava, u ulozi svesrpskog vladara i udarajući temelje najslavnijoj srpskoj dinastiji svih vremena. Interesantan je rodoslov Vojislavljevih potomaka, prema podacima Popa Dukljanina, kao rekapitulacija jednog važnog perioda srpske istorije, u vreme Nemanjića poprilično zanemarivanog. Knez Vojislav je imao sa nećakom cara Samuila pet sinova – Gojislava, Mihaila, Saganeka, Radoslava i Predimira. Mihailo i Radoslav su bili kraljevi. Iz prvog braka sinovi kralja Mihaila su bili Vladimir, Prijaslav, Sergije, Derija, Miroslav i Bodin, a iz drugog sa nećakom cara Konstantina IDž, Dobroslav, Petrislav, Nićifor i Teodor. Vladimirov sin Vladimir je bio kralj i sa kćerkom župana Vukana imao sina Mihaila. Bodin i Dobroslav su bili kraljevi. Bodin je imao četiri sina, Mihaila, Đorđa, Arhiriza i Tomu. Đorđe je bio kralj. Kralj Radoslav je imao osam sinova – Branislava, Gradislava, Hvalimira, Stanihnu, Kočepara, Gojislava, Dobroslava i Pribineka. Branislav je imao sedam sinova, i to Predihnu, Petrislava, Gradihnu, Tvrdislava, Dragihnu, Dragila i Grubešu. Od njih su Gradihna i Grubeša bili kraljevi. Gradihnini sinovi su knez Radoslav, Jovan i Vladimir. Kralj Grubeša je imao četiri sina – Prvoša, Grubišu, Nemanju i Stracimira. Ovo su samo zabeleženi podaci, a sigurno je mnoštvo kraljevskih potomaka istorijski potpuno zaboravljeno. Tako razgranata kraljevska loza u feudalnoj društvenoj sredini i morala je neprekidno obilovati unutardinastičkim trvenjima koja su dominirala političkim životom i ometala borbu za potpunu državnu samostalnost.

U vreme svoje vladavine Stefan Nemanja je sina Vukana postavio za oblasnog gospodara Duklje, a brata Miroslava Humske zemlje. Nemanjino srodstvo sa dukljanskom kraljevskom porodicom je nesumnjivo i to nikada nijedan istoričar nije dovodio u pitanje. Ali, mnoge porodične relacije su ostale zagonetne, a prema raspoloživim dokumentima Nemanjinovoj vlasti su se opirali neki gradovi, jer je ona uvodila nešto viši stepen centralizacije od do tada uobičajenog. Neke od tih nepokornih gradova sa jakim romanskim elementom srpski vladar je razorio. Njegov sin Vukan kao oblasni gospodar sve se češće, po dukljanskoj tradiciji, naziva kraljem, pa se tako oslovljavao i u nekim službenim dokumentima. Na crkvi Svetog Luke u Kotoru nalazi se natpis u kome se Vukan naziva kraljem Duklje, Dalmacije, Trebinja, Toplice i Hvosna. "Sa kraljevskom titulom se Vukan javlja i u drugim dokumentima svoga vremena. Vukanova kraljevska titula se u svom osnovnom dijelu, bez sumnje, nastavljala na titulu njegovih dukljanskih prethodnika i doprinosila je očuvanju tradicija ranije samostalnog dukljanskog kraljevstva. Duklja je važila kao 'veliko kraljevstvo od isprva' i na nju su se Stefan i Sava pozivali kad su sa papskom stolicom vodili pregovore koji su doveli do Stefanovog krunisanja za kralja."

Posle Nemanjine smrti, Vukan, kao najstariji sin, osporavao je prvenstvo Stefanu i u tom pogledu tražio papsku i ugarsku pomoć. Godine 1202. došlo je do otvorenog sukoba u kome je Stefan proteran, a država stradala usled učešća ugarske vojske u tome. Na osnovu te intervencije mađarski kralj Ludovik je sebi prigrabio i titulu srpskog kralja, koju su njegovi naslednici isticali sve do 1918. godine. Vukan se proglasio velikim županom cele Srbije i priznao vrhovnu ugarsku vlast. Da bi ga krunisao za kralja, iako bi s tim zvanjem ostao ugarski vazal, papa je od Vukana tražio zakletvu vernosti. Ipak, do krunisanja nije došlo, Stefan se vratio na vlast, a braća su se posredovanjem Svetog Save izmirila. Vukan se vratio u Zetu, priznajući vrhovnu Stefanovu vlast. Godine 1208. Vukana je nasledio sin Đorđe kome je otac za života predao vlast. Pošto su krstaši 1204. godine zauzeli Carigrad, Venecija se u srpskom primorju pojavljuje kao velika sila i s njom Đorđe sklapa sporazum protiv gospodara Kroje Dimitrija, koji je ugrožavao mletačku upravu nad Dračem. Tih godina Mlečani su i Dubrovnik podvrgli svojoj vlasti. Kako se uskoro osnažio epirski gospodar Mihailo I Anđeo, ovladao je mletačkim posedima u Albaniji i ugrozio Srbiju osvajajući srpski grad Skadar. Uskoro je Stefan zaustavio njegovo nadiranje, a sa Mihailovim naslednikom Teodorom uspostavio prijateljske odnose.

Kad je papskom krunom 1217. ovenčan Stefan Nemanjić, pala je u duboki zasenak stara dukljanska kraljevska titula, mada se Vukanov sin Đorđe kao oblasni gospodar još 1242. na nju pozivao. Zvanično je Đorđe bio knez Duklje, iako se sve više čitava oblast nazivala Zetom. Na jednoj fresci manastira Morača i drugi Vukanov sin Stefan se tituliše kao kralj, ali u vreme vladavine srpskog kralja Stefana Uroša I, sa Vukanovim sinovima se konačno prekida bilo kakva dukljanska kraljevska tradicija: "I docnije se dešavalo da članovi najbliže vladaočeve porodice imaju pod svojom vlašću nekadašnje dukljanske zemlje ili neki njihov dio, najčešće uz druge posjede, ali to se ne nadovezuje neposredno na samostalnu državnu tradiciju stare Duklje. Uporedo s tim Duklja iščezava i iz državne simbolike. Sve do kralja Vladislava javlja se u tituli Nemanjića Dioklitija sa Dalmacijom, a poslije toga se dijelovi stare titule utapaju u opšti izraz 'pomorske zemlje'. Docnije jedino razlikovanje 'srpske' (ili 'raške') zemlje i 'pomorske' u srpskoj kraljevskoj tituli podsjeća na različitu istoriju srpskih zemalja i njihove posebne tradicije."

Autor: Prof.dr Vojislav Šešelj