U samom centru srpske prestonice, na ušću Save u Dunav, uzdiže se velelepna tvrđava oko koje je nastao i razvijao se sadašnji Beograd.

Kalemegdan, breg na obalama Save i Dunava, predstavlja najstariji deo Beograda. Tu se danas ističe tvrdjava sa dobro očuvanim bedemima i opkopima, sa više kula i kapija.

Tvrdjava je podeljena na Gornji i Donji grad. Ceo Gornji grad pretvoren je sada u veliki park, prepun zelenila, i predstavlja najomiljenije šetaliste Beogradjana.

Šetajuci ovim velikim parkom, ne zaboravite da su, tokom burne istorije starog i srednjeg veka, na tom bregu, koji je zbog svog strateskog položaja uvek privlčcio razne narode, imali svoja utvrdjenja Kelti, Rimljani, Vizantinci, Sloveni, Madjari, Turci, Austrijanci. Tu su se vodile mnog borbe i zato su utvrdjenja često bivala do temelja rušena i ponovo podizana, pa se zato u okvoru današnje tvrdjave mogu naći i rimske zidine i srpska srednjevekovna utvrdjenja, i turske i austrijske stare gradjevine.

Svoj konačni i danas zadržani izgled tvrdjava duguje generalu baronu Doksatu de Moresu. Ovaj slavni gradjevinar i restaurator mnogih austrijskih tvrdjava obnovio je i Beogradsku tvrdjavu. Radeći na tom poslu, on nije ni slutio da će medju njenim zidinama biti i on sam pogubljen jedne martovske zore 1738. godine i to samo zato sto je, da bi sacuvao svoje vojnike od potpune propasti, napustio Niš i jednu malu tvrdjavu u unutrašnjosti Srbije, pred daleko nadmoćnijim snagama Turske.

Iz Knez Mihailove ulice ulazimo u Gornji grad.
Ovaj najstariji deo parka bio je nekada prazan prostor ispred tvrdjave. Trebalo je da posluži da se neprijatelj osmotri i sačeka za borbu. Otuda i ime: kale - polje, megdan - bitka, dvoboj. Nekadu su turski stanovnici Beograda na ovo polje bacali smece. Kada je konacno predat Srbiji, iz Topcidera i Košutnjaka, po knezevoj naredbi, vojnici su prenosili sadnice i tako je nastao današnji park.

Idući ovom širokom cvetnom alejom nailazimo na biste znamenitih Srba, kojima se potomstvo skromno odužuje. Odmah kod ulaza, sa desne strane stoji bista Koste Tausanovica, ucesnika u I turskom ratu, predsednika Velike narodne skupštine 1888. godine, ministra unutrasnjih dela i više puta ministra narodne privrede. Nekoliko desetina metara dalje nalaze si i biste znamenitih umetnika, književnika, kulturnih i političkih radnika: Stevana Mokranjca, Djure Jakšića, Janka Veselinovića, Vojislava Ilića, Radija Domanovića, Alekse Šantica, Jovana Skerlića i Borisava Stankovića.

Pred nama se zatim, u sredistvu druge aleje cveća, nalazi Spomenik zahvalnosti Francuskoj, delo najvećeg i jednog od najpriznatijih svetskih vajara Ivana Meštrovica. Ovaj spomenik podigli su 1930. godine srpski djaci koje je Francuska za vreme I svetskog rata prihvatila i školovala.

Staza levo od Spomenika zahvalnosti Francuskoj vodi nas, pored biste Jovana Subotica, poznatog lekara, i biste Jovana Gavrilovica, političara, do starog vodoskoka, najstrarijeg dekorativnog detalja parka. Poznati vajar Stevan Roksandic docarao nam je, na tom mestu, svojom mastom mladog ribara kako okoncava svoju borbu sa divovskom zmijom. Idući dalje, na grebenu tvrdjave iznad Save prolazimo pored biste Djure Jaksica i spomenika Branku Radicevicu, književniku i borcu za sprovodjenje u zžvot Vukove reforme sprskog jezika i pravopisa.

Sa same ivice bedema pruža se izvanredna panorama Novog Beograda, ušca Save u Dunav i nepregledne panonske ravnice.
Iduci dalje ivicom bedema, spusticemo se pod same zidine tvrdjave, ispod kojih počivaju Ivo Lola Ribar, Ivan Milutinovic, Djura Djakovic i Moša Pijade, članovi Centralnog komiteta Komunisticke partije Jugoslavije.

Pred nama je, dalje, Kralj kapija, sadašnji glavni ulaz u Gornji grad.
Mostom preko rova prelazi se preko teških, drvenih, okovanih vrata i sa desne strane nailazimo na Rimski bunar. Njegovo ime bilo je jedno vreme sporno, ali je sigurno utvrdjeno da je starog porekla, možda čak i iz XV veka. Spiralno stepenište vodi nas u hladnu dubinu od oko trideset metara. Na dnu je hodnik koji opasuje bunar. Obnovili su ga Austrijanci u XVIII veku i sadšnji njegov oblik datira iz tog doba.

U prolazu mođemo da pogledamo jos jedan spomenik prošlosti, nadgrobni spomenik koji se nalazi usred parka Gornjeg grada.
To je Tulbe Damad Ali-pase koji je bio veliki vezir Ahmeta III i koji je poginuo 13. avgusta 1716.

Sahat kula, ispod cije kapije sada prelazimo iduci dalje po Kalemegdanu, gradjena je u doba austrijske okupacije, a kasnije nazvana sahat kulom zbog sata na njoj. Odmah po prolazu kroz kapiju dolazimo na teren Vojnog muzeja.

Spoljni prostor Vojnog muzeja cini glavni bedem juznog fronta beogradske tvrdjave sa dugim rovom (rov iza bedema). Ovaj bedem potice iz poslednje faze razvitka tvrdjave. Izgradjen je za vreme austrougarkse okupacije Beograda 1723-1736. godine. Trasa bedema je bastiona, sa elementima francuske i nemacke skole. Sastoji se iz dva bastiona i kurtine koja ih povezuje. Uloga bedema bila je dvostruka. Pored aktivne uloge aktivnog dejstva, svojom visinom i dispozicijom, sluzili su i kao prepreka nadiranju neprijatelja. Iz rova su dejstvovali smao merzeri preko grebena kurine.

Stambol kapija II, kroz koju se dalje prolazi, zatvarala se ogromnim hrastovim vratima okovanim gvozdjem.
Bila je jedna od najvaznijih koje su vodile u unutrasnjodst Gornjeg grada.
Pri izlasku iz ove kapije, desno se nalazi Karadjordjeva kapija, a na tom istom, relativno malom prostoru nalazi se jos jedna gradska kapija, tzv. Stambol kapija I. Predstavljala je jako uporiste tvrdjave, pogotovo sto su se sa strane nalazili proredi za topove koji su branili prilaze tvrdjavi.
Danas oko ovih kapija nalaze sportski tereni, napravljeni u rovovima ispod samih zidina.

Za momenat napustamo tvdjavu i idemo dalje stazom koja deli Mali od Velikog Kalemegdana, u koji smo usli na pocetku nase setnje. Sa leve strane vidimo veliki izlozbeni paviljon Cvijeta Zuzoric koji dominara prostorom kojim nastavljamo setnju kroz Mali Kalemegdan. Paviljon je podiglo Udruzenje prijatelja umetnosti 1928. godine po planovima arhitekte Branislava Kojica. Nosi ime Cvijete Zuzoric (1555-1600), po dubrovackoj pesnikinji i jednoj od najlepsih zena svog vremena, udatoj za bogatog firentinskog plemica Bartolomea Pescionia. Paviljon je znacajno rekonstruisan osamdesetih dvadesetog veka godina i u njemu se kroz vreme priredjuju izlozbe slika i skulptura. Ispred zgrade nalazi se skulptura "Budjenje", delo vajara Dragomira Arambasica.
U neposrednoj blizini je i delo vajara Tome Rosandica koje nosi naziv "Umorni borac".

Nastavljajuci dalje setnju stazama Malog Kalemegdana, doci cemo do zivopisnog ambijenta prepunog raznolike flore i faune - Zooloskog vrta. Putem pored njega dolazimo ponovo pred tvrdjavu. Prolazimo kroz kapiju. Rov cemo preci nasipom, mada se nekada prelazilo preko mosta; obilazimo sa desne strane bastion koji zaklanja kapiju. Nju su podigli Austrijanci izmedju 1688. i 1690. godine, dok su bedem podigli Turci nesto ranije. Monogram sa latinskim slovima L. P. govori da je kapija sagradjena za vreme cara Leopolda I. Kada predjemo ovu kapiju otvara nam se vidik na vrlo staru srednjevekovnu gradjevinu, Zindan Kulu, u kojoj su drzani suznji, u mraku i memli njenih prostorija.

Desno od kule nalazi se restoran Kalemegdanska terasa, a dalje desno i Jaksiceva kula, vrlo cesto rusena i obnavljanja. Ispod nje nalazi se Kosturnica ratnika koji su, braneci Beograd, izginuli tu na beogradskoj tvrdjavi u I svetskom ratu. Levo od Jaksiceve kule je crkva Ruzica, nekadasnji barutni magacin iz XVIII veka koji je pretvoren u crkvu iste godine kada je knez Mihailo primio kljuceve grada (1867). U I svetskom ratu Mekenzenova artiljerija znatno je ostetila ovu crkvu. Restaurirana je tek dvadesetih godina dvadesetog veka, a po narodnom predanju, crkva je dobila ime po Ruzi, kcerki vojvode Jakse.

Nesto malo dalje od ove, nalazi se i druga - Crkva svete Petke, podignuta 1938. godine iznad "cudotvornog izvora". Radi se o izvoru vode u ciju su lekovitost verovali jos Kelti, najstariji stanovnici Beograda. Smatra se da je crkva sv. Petke postojala jos u XV veku, a neposredno pored nje nalazi se i kapela podignuta posle 1867. godine, a restaurirana 1937. I kapela je posvecena sv. Petki.

Spustajuci se pored crkve, prolazimo mimo ostatka tvrdjave, jer nas tuda vodi put ka Donjem Kalemegdanu.
Ovaj prostrani teren, nekada zivo srediste trgovine i zanatstva, danas je pretvoreno u park u kome se nalaze jos samo mali i vrlo retki ostaci proslosti.

Usred parka podize se Kapija cara karla VI, podignuta 1736. godine.
Po stilu odudara od ostrih linija tvrdjava i predstavlja veran izraz baroka XVIII veka, koji je u vreme careva Leopolda I (1657-1705) Josifa I (1705-1711) i Karla VI (1711-1740) dostigao svoj vrhunac u Becu. Tvorac kapije bio je verovatno inzenjer Doskat de Mores, jer je on izradio planove i vrsio nadzor nad celokupnim radovima utvrdjivanja Gornjeg i Donje grada. Kapija je gradjena od kamena, a vise svoda, sa unutrasnje strane, urezan je carev grb sa krunom, dok je sa spoljne strane izradjena reljefna jedna grana.

Nebojsina kula je jedan od pomenutih retkih ostataka na koje nailazimo u Donjem gradu.
Po istorijskim podacima, postojale su dve kule Nebojse: jedna u Gornjem, a druga u Donjem gradu. Ona u Gornjem bila je starijeg datuma, a po opisu Beograda koji je dao Antun Vrancic 1553. godine, "kula se nalazila na sredini izmedju varosi i tvrdjave, nju narod najvise pominje i zove se - ne boj se". Pretpostavlja se da otuda potice i sadasnje ime kule Nebojsa.
Nebojsina kula u Donjem gradu ili "vodena kula" potice iz srednjeg veka. Nalazi se na ulazu u nekadasnje srednjevekovno pristaniste. Kasnije je upotrebljavana kao zatvor. U njenoj unutrasnjosti bile su kuke na koje su Turci vesali svoje zrtve na rebra ili vilice. Godine 1789. umoren je u toj kuli Riga od Fere, clan Heterije i grcki revolucionar, zajedno sa svojim drugovima. Jedno vreme u kuli je bio zatvoren i Jevrem Obrenovic, najmladji brat kzneza Milosa Obrenovica.

U povratku od kule Nebojša prolazimo pored starog Turskog hamama koji pripada tipu manjih hamama i cija arhitektura nije monumentalna. Njega su Nemci minirali i srusili 1944. godine sa još jednom srednjevekovnom kapijom. Hamam je kasnije značajnije rekonstruisan.

Putem pored hamama penjemo se opet prema Gornjem gradu.
Na tom putu prolazimo kroz srednjevekovnu Dizdarevu kapiju iznad koje se uzdiže visoka kula. Prilaz kuli vodi preko mosta koji je nekada bio jedan od ulaza u Gornji grad. Malim stepenicama vraćamo se do Zindan kule, odakle imamo predivan pogled na sve delove tvrdjave, a odatle napuštajuci kulu, prelazimo kroz kapiju i idemo preko mosta u pravcu kapije Leopolda I, kroz koju smo usli u ovaj deo tvrdjave.Naša šetnja kroz Kalemegdan time se završava.